Jonoforeza

Jonoforeza jest to zabieg fizykoterapeutyczny. Zalicza się do działu elektrolecznictwa. Polega na wprowadzeniu leku przez nieuszkodzoną skórę za pomocą prądu galwanicznego. Leczenie tym sposobem ma działanie miejscowe. Do zalet tego zabiegu należy przede wszystkim fakt, ze lek jest wprowadzany dokładnie tam, gdzie jest potrzebny jednocześnie nie obciążając układu pokarmowego i wątroby. Niestety nie każdy farmaceutyk może być podawany tym sposobem. Do jonoforezy stosowane są wyłącznie leki, które podlegają dysocjacji elektrolitycznej (rozpad substancji czynnej leku na jony – o ładunku dodatnim, kationy i ujemnym, aniony – pod wpływem przyłożonego prądu elektrycznego). Następnie jony transportowane są przez skórę do tkanek głębiej położonych wraz z prądem elektrycznym. Prawidłowo wykonana jonoforeza jest całkowicie bezpieczna. Zabieg jest wykonywany na zlecenie lekarza, a pacjent dodatkowo otrzymuje receptę na lek niezbędny do przeprowadzenia zabiegu.

Przygotowanie się do zabiegu jonoforezy

Pacjent powinien być ubrany w taki sposób, aby okolica poddawana zabiegowi była łatwo dostępna. Zaleca się szczególne zachowanie higieny w okolicy poddawanej zabiegowi oraz usunięcie ze skóry maści, kremów i kosmetyków. Wskazana jest również depilacja nadmiernego owłosienia. W przypadku układania elektrod w miejscu nadmiernie owłosionym zabieg jest mniej skuteczny, włosy utrudniają przepływ prądu, a w tym przypadku hamują transport leku. Pacjent przed zabiegiem zobowiązany jest do zdjęcia wszelkich metalowych elementów, np. biżuterii. Jest to niezwykle ważne, gdyż zlekceważenie tego zalecenia może prowadzić do porażenia prądem elektrycznym.

Metodyka wykonania zabiegu jonoforezy

Należy pamiętać, że jonoforeza to zabieg wykorzystujący prąd stały do miejscowego transportu leków przez skórę. Tak jak w przypadku standardowej galwanizacji (wykorzystanie leczniczego działania prądu stałego na organizm) stosowane są elektrody z cyny lub gumy węglowej, które odpowiednio podłączone do aparatu stanowią katodę i anodę. Niezwykle ważne jest wiedza na temat tego na jakie jony rozpada się substancja zawarta w leku oraz który z nich ma właściwości lecznicze. Dzięki temu wiadomo pod którą elektrodą ułożyć lek, aby jony o właściwościach leczniczych wniknęły przez skórę do leczonego miejsca. Jony przedostają się do tkanek położonych głębiej, a ich efekt terapeutyczny trwa nawet do 48 h. Do leków, które umieszcza się pod katodą należy np. jodek potasu (zmiękczanie blizn), natomiast pod anodą umieszcza się np. roztwór acetylocholiny (rozszerzenie naczyń krwionośnych).

Pacjent przed umocowaniem elektrod siada lub kładzie się wygodnie, tak aby miejsce poddawane zabiegowi było łatwo dostępne dla fizjoterapeuty. Pacjent jest zobowiązany do poinformowania terapeuty o wszelkich uczuleniach oraz ewentualnym występowaniu zaburzeń czucia. Następnie w okolicy zmienionej chorobowo umieszcza się gazę nasączoną lekiem. Zwykle farmaceutyki przygotowane są fabrycznie w postaci ampułek zawierających jednorazową dawkę leku. Stosowane są również leki w postaci kremów lub żeli. Na gaziku z lekiem umieszcza się podkład z gazy o grubości co najmniej 2 cm nasączony wodą wodociągowa lub roztworem chlorku sodu, a dopiero na nią elektrodę czynną (w zależności od zastosowanego leku może to być katoda lub anoda). Elektroda bierna również ułożona na nasączonym podkładzie znajduje się minimum 3 cm dalej. Należy pamiętać, że elektrody umieszcza się w miejscach, w których skóra jest pozbawiona ubytków, owrzodzeń czy też innych zmian chorobowych. Następnie fizjoterapeuta stopniowo zwiększa natężenie prądu stałego, aż do momentu czucia przez pacjenta delikatnego mrowienia. Odczucia te w czasie trwania zabiegu mogą stać się bardziej lub mniej intensywne w zależności od indywidualnej wrażliwości na ból. W momencie, gdyby pojawił się ból lub inne objawy (np. intensywne swędzenie) należy niezwłocznie poinformować o tym fizjoterapeutę. Pacjent nie może w czasie zabiegu gwałtownie się poruszać, gdyż może to doprowadzić do zruszenia elektrod i porażenia prądem. Zabieg kończy się stopniowym zmniejszaniem natężenia prądu. Po zdjęciu podkładów pacjent nie powinien dotykać skóry, w miejscu w którym była wykonywana jonoforeza, aby nie przenieść leku na inne okolice, co może wywołać stan zapalny lub podrażnienie.

Właściwości lecznicze jonoforezy

Właściwości lecznicze zabiegu są uzależnione w głównej mierze od zastosowanego leku. Ma na to wpływ wielkość cząsteczek, ich rozpuszczalność w wodzie i tłuszczach oraz rodzaj ładunku elektrycznego (kationy wchłaniają się lepiej). Oczywiście cechy skóry pacjenta również nie pozostają bez znaczenia. Jonoforeza należy do jednego z najczęściej zalecanych przez lekarzy zabiegów, ponieważ charakteryzuje się działaniem miejscowym. Jej zaletą jest natychmiastowe działanie i jednocześnie opóźnione ze względu na powolne uwalnianie leku z tkanki podskórnej. Podstawową zaletą jonoforezy jest fakt, iż nie uszkadza skóry, jak to dzieje się w przypadku iniekcji choćby podskórnej. Nie należy zapominać, że do zabiegu wykorzystuje się prąd stały, który również ma leczniczy wpływ na organizm człowieka. Przyczynia się między innymi do miejscowego rozszerzenia naczyń krwionośnych, zwiększenia natlenienia tkanek i usuwania metabolitów. Wpływa również na zwiększenie bądź zmniejszenie pobudliwości w danym miejscu oraz intensyfikuje regenerację poprzez przyspieszenie podziałów komórkowych. Jonoforeza nie jest jednak pozbawiona wad. Zalicza się do nich np. niemożność określenia ilości wprowadzonego leku. Dowiedziono, że leki nie ulegają całkowicie dysocjacji elektrolitycznej i częściowo pozostają w postaci niezjonizowanej, co uniemożliwia ich przejście przez skórę. Z tego względu nie da się stosować w ten sposób leków, które wymagają działania w dużych dawkach. Farmaceutyki wprowadzone do organizmu przez skórę za pomocą prądu elektrycznego wnikają tylko na kilka milimetrów, a następnie powolnie przenikają do tkanek położonych głębiej. W związku z tym nie jest możliwe stosowanie jonoforezy do leczenia narządów wewnętrznych.

Czas trwania zabiegu uzależniony jest od rodzaju choroby, rodzaju leku i osobniczej wrażliwości na prąd. Lek jest wchłaniany dopiero po kilku minutach od włączenia przepływu prądu, dlatego czas jonoforezy często wynosi od 15 do 30 minut. W niektórych przypadkach zabieg trwa nawet 60 minut, jednak trzeba mieć na uwadze ryzyko uszkodzenia tkanek przez długą ekspozycję na prąd galwaniczny. Natężenie prądu ustawia się do odczuć pacjenta lub maksymalnie do 0,2 mA/cm² elektrody. Seria jonoforezy obejmuje od 10 do 20 zabiegów stosowanych codziennie lub co drugi dzień.

Wskazania do jonoforezy

Do najważniejszych wskazań należą:

• Zapalenia pochewek ścięgnistych;
• Przykurcze;
• Blizny;
• Stany pourazowe stawów i mięśni;
• Utrudniony zrost kostny;
• Zespoły bólowe stawów;
• Nerwobóle;
• Stany zapalne tkanek miękkich;
• Zapalenie ucha środkowego;
• Zapalenie krtani.

Przeciwwskazania do jonoforezy

Główne przeciwwskazania do jonoforezy to:

• Uczulenie na którykolwiek składnik podawanego leku;
• Wszczepiony rozrusznik serca;
• Metale znajdujące się w ciele pacjenta;
• Ostre stany zapalne;
• Stany podgorączkowe;
• Nowotwory;
• Porażenia spastyczne;
• Zaburzenia czucia;
• Utrudniony kontakt z pacjentem.

Podsumowanie

Jonoforeza to zabieg, podczas którego lek wnika miejscowo przez skórę przy wykorzystaniu prądu stałego. Wykonywany jest na zlecenie lekarza. Pacjent otrzymuje również receptę na odpowiedni lek. Jonoforeza działa miejscowo na tkanki położone pod skórą, nie wpływa na narządy wewnętrzne. Lecznicze działanie wykazuje również prąd galwaniczny stosowany do zabiegu jonoforezy. Prawidłowo wykonany zabieg jest całkowicie bezpieczny.

Autor: mgr Monika Olszówka