Sollux - Naświetlanie lampą z promieniami IR

Naświetlanie promieniami IR to zabieg z działu światłolecznictwa oferowany przez większość placówek fizjoterapeutycznych. Potocznie jest nazywany soluxem, a nazwa ta wzięła się od powszechnie używanej lampy Sollux. Podczas zabiegu organizm pacjenta poddawany jest działaniu promieniowania IR (podczerwonego). Jest ono niewidzialne dla człowieka, ale warto zaznaczyć, że występuje naturalnie wspólnie ze światłem widzialnym. Promieniowanie podczerwone generuje uczucie ciepła. To właśnie za jego przyczyną odczuwamy ciepło podczas ekspozycji bezpośrednio na słońce. Promieniowanie IR dzieli się ze względu na długość fali oraz głębokość na jaką wnika na:

• IR A – 780-1500 nm – promieniowanie krótkofalowe, wnika ono na głębokość do 3 cm, jednak znaczna część promieniowania ulega odbiciu od skóry;
• IR B – 1500-4000 nm – promieniowanie średniofalowe, w większości zostaje pochłonięta przez skórę i tkankę podskórną na głębokości 0,3-1 cm;
• IR C – 4000-15000 nm – promieniowanie długofalowe, wnika na głębokość 0,05-0,3 cm.

Zabieg jest wykonywany na zlecenie lekarza, jednak ze względu na korzystny wpływ na organizm istnieje możliwość zakupu lampy do użytku w warunkach domowych. Prawidłowo przeprowadzone naświetlanie promieniami IR jest bezpieczne. Należy pamiętać, iż nieprzestrzeganie poleceń fizjoterapeuty również w przypadku tego zabiegu może nieść ze sobą zagrożenie zdrowia pacjenta. Naświetlanie promieniami IR przynosi bardzo dobre efekty terapeutyczne i jest stosowane w wielu jednostkach chorobowych.

Przygotowanie się do zabiegu

Przed zabiegiem należy wziąć kąpiel i dokładnie umyć ciało ze szczególnym uwzględnieniem okolicy poddawanej zabiegowi. Konieczne jest usunięcie z powierzchni skóry kremów, maści i innych kosmetyków, gdyż będą one stanowić przeszkodę dla promieni IR do wnikania w głąb skóry. Z tego powodu zaleca się także zdjęcie na czas zabiegu biżuterii i innych elementów z obszaru poddawanemu naświetlaniu. Pacjent powinien założyć strój, który umożliwi łatwy dostęp do leczonej okolicy. Pozwoli to na sprawne i skuteczne przeprowadzenie zabiegu w przyjemnej atmosferze.

Metodyka wykonania zabiegu

Najpowszechniej używanym aparatem generującym promieniowanie IR jest lampa Sollux. Wytwarza ona również promieniowanie widzialne, co wywołuje dodatkowe efekty terapeutyczne. Warto zaznaczyć, że tak naprawdę każdy obiekt emitujący ciepło (np. gorąca woda, gorące powietrze, parafina) również są źródłem promieniowania IR. Obowiązuje zasada, że im wyższą temperaturę ma obiekt tym emituje promieniowanie IR o krótszej długości fali, a tym samym wnikające głębiej w tkanki. Zjawisko to zostało wykorzystane do skonstruowania lampy Sollux. Składa się ona ze specjalnej żarówki, która rozgrzewa się do 500-600 °C, tubusu ograniczającego pole oświetlane przez lampę, siatki oddzielającej żarówkę (zabezpieczenie w razie pęknięcia żarówki) statywu (w lampach służących do naświetlania większych okolic ciała), a także zestawu filtrów, które pozwalają na dostosowanie zabiegu do indywidualnych potrzeb pacjenta. Przed rozpoczęciem naświetlania pacjent powinien powiadomić fizjoterapeutę, jeśli w okolicy poddawanej zabiegowi występują zaburzenia czucia. Jeżeli nie jest tego pewny fizjoterapeuta przeprowadzi odpowiednie testy. Pacjent przyjmuje wygodną pozycję ciała siedzącą lub leżącą, w zależności od okolicy poddawanej naświetlaniu. Należy odsłonić miejsce zmienione chorobowo, gdyż promieniowanie jest aplikowane bezpośrednio na skórę, a każda przeszkoda na jego drodze prowadzi do ograniczenia jego wchłaniania. Pacjent i fizjoterapeuta zobowiązani są do założenia okularów ochronnych, gdyż długotrwałe naświetlanie oka promieniami IR przyspiesza proces mętnienia soczewki, co w konsekwencji prowadzi do zaćmy. Fizjoterapeuta ustawia lampę z boku pacjenta (ochrona na wypadek pęknięcia podczas zabiegu żarówki), w taki sposób, aby główny promień padał jak najbardziej prostopadle na miejsce zmienione chorobowo. Lampa powinna znajdować się w odległości około 50 cm od ciała pacjenta. Podczas ustalania optymalnej odległości aparatu pacjent proszony jest o określenie intensywności odczuwanego ciepła. Podczas zabiegu pacjent powinien odczuwać przyjemne ciepło. W przypadku, gdy ciepło będzie stawało się nieprzyjemne (zbyt duża temperatura) pacjent zobowiązany jest do niezwłocznego poinformowania o tym fakcie fizjoterapeuty, który zmieni ustawienie lampy, gdyż może to doprowadzić do powstania oparzeń. Nie należy zmieniać pozycji podczas trwania naświetlania, ponieważ może to spowodować zagrożenie dla zdrowia pacjenta (oparzenia w przypadku zmniejszenia dystansu między pacjentem a lampą) lub zmniejszeniu skuteczności zabiegu (w przypadku zwiększenia dystansu między pacjentem a lampą). Po upływie czasu trwania zabiegu fizjoterapeuta wyłącza lampę i pacjent może zdjąć okulary. Zaleca się minimum 30-minutowy odpoczynek pomiędzy zakończeniem zabiegu a wyjściem na dwór, szczególnie w okresie zimowym. Nie powinno stosować się naświetlania promieniami IR łącznie z zabiegami z zakresu zimnolecznictwa lub kąpieli na tą samą okolicę w czasie trwania jednej serii zabiegów. Promieniowanie IR wpływa na wrażliwość skóry na promieniowanie UV, dlatego zabiegi te mogą poprzedzać siebie jeśli chce się otrzymać dane efekty terapeutyczne w przypadku promieniowania UV. Naświetlanie IR zalecane jest także w niektórych przypadkach przed kinezyterapią lub masażem. Nie zaobserwowano negatywnych korelacji pomiędzy opisywanym zabiegiem a innymi z zakresy fizykoterapii (poza przypadkami wyżej wymienionymi). Istnieje również możliwość naświetlania ogólnego (całego ciała). W tym przypadku stosuje się specjalnie skonstruowane kabiny. Obecnie wykorzystywana jest do tego celu tylko daleka podczerwień. Naświetlanie odbywa się z odległości co najmniej 100 cm. Po zabiegu zazwyczaj pojawia się tzw. rumień cieplny, którego intensywność zależy od zastosowanej dawki. Znika on po kilku godzinach od zakończenia zabiegu. W przypadku wystąpienia po zabiegu swędzenia, pieczenia, wysypki lub innych tego typu dolegliwości należy powiadomić o tym fizjoterapeutę, gdyż może zajść konieczność przerwania terapii.

Dawkowanie

Czas trwania zabiegu oraz częstotliwość jego wykonywania jest uzależniona od jednostki chorobowej, jej stadium, a także od indywidualnych predyspozycji danej osoby. Ogólnie stosuje się zasadę, iż pacjenci w wieku podeszłym lub w złym stanie ogólnym naświetlani są promieniami IR krócej oraz na mniejszej powierzchni ciała. Zabieg prowadzony jest przez ok. 15-20 minut codziennie lub co drugi dzień. W razie potrzeby możliwe jest stosowanie naświetlania 2 razy dziennie z obowiązkową co najmniej 2 godzinną przerwą pomiędzy nimi. Seria zawiera ok. 10 zabiegów, ale istnieje możliwość przedłużenia terapii.

Działanie na organizm

Promieniowanie podczerwone prowadzi do wytworzenia ciepła w nagrzewanych obiektach. Niestety, tak jak każde promieniowanie ulega odbiciu. W przypadku IR może to być nawet 1/3 generowanych promieni. Tak więc niesiona energia może ulec odbiciu, pochłonięciu (adsorpcji) lub rozproszeniu.
Promieniowanie IR poprzez wytwarzanie w tkankach ciepła wpływa na zmniejszenie napięcia ścian naczyń krwionośnych (a dokładniej naczyń włosowatych znajdujących się w skórze), przez co następuje ich rozszerzenie. Objawem jest rumień cieplny. Ma on nieregularne brzegi, co jest spowodowane rozszerzeniem naczyń głębiej położonych. Udowodniono, że w przypadku naczyń krwionośnych narządów głębiej położonych występuje odwrotne działanie niż ma to miejsce w przypadku naczyń zgromadzonych w skórze, z wyjątkiem naczyń nerek, śledziony, głowy i naczyń wieńcowych serca. Jest to mechanizm kompensujący przesunięcie krwi w organizmie, tak aby nie zaburzało to pracy serca. W przypadku rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry dochodzi do zwężenia naczyń krwionośnych narządów głębiej położonych. Umiarkowane korzystanie z promieniowania IR nie powoduje z tego tytułu trwałych dolegliwości zdrowotnych. Wpływa ono na zwiększenie wydzielania potu (mechanizm termoregulacji organizmu). W przypadku naświetlania ogólnego obserwuje się przyspieszenie tętna i liczby oddechów, a także przejściowego obniżenia ciśnienia krwi. Poszerzenie naczyń krwionośnych, a przez to zwiększenie mikrokrążenia powoduje, iż tkanki w obrębie naświetlanej powierzchni ciała są lepiej dotlenione i odżywione, a zbędne produkty metabolizmu szybko usuwane. Pozytywne działanie obserwuje się również w przypadku układu chłonnego. Szybsze krążenie krwi przyczynia się do lepszego wchłaniania obrzęków i krwiaków. Nie należy jednak stosować naświetlania promieniami IR bezpośrednio po urazie, gdyż może to doprowadzić do zwiększenia stanu zapalnego. Po zabiegu pacjenci są wypoczęci i rozluźnieni, gdyż generowane ciepło wpływa na zmniejszenie napięcia mięśni. Zaobserwowano stymulację wydzielania endorfin (tzw. hormon szczęścia), które powodują podniesienie progu odczuwanego bólu (działanie przeciwbólowe). Promieniowanie IR powoduje przyspieszenie przemiany materii, jednocześnie wpływając pozytywnie na procesy regeneracyjne. Niekiedy podczas zabiegów stosowane są filtry, które mają za zadanie zablokowanie promieniowania o danej długości fali. Dzięki ich zastosowaniu w czasie terapii, możliwe jest osiągnięcie pożądanych efektów terapeutycznych. Zalicza się do nich następujące filtry:

• Czerwony – blokuje promieniowanie z wyjątkiem czerwonego i podczerwonego, działa przeciwzapalnie, jest stosowany w przypadku oparzenia promieniami UV oraz w procesach regeneracyjnych;
• Niebieski – przepuszcza niebieskie promienie widzialne, które wykazują działanie przeciwbólowe;
• Wodny – jest stosowany od niedawna, zatrzymuje on promieniowanie długofalowe, a przepuszcza krótkofalowe, które wnika głęboko w tkanki.

Do głównych wskazań do stosowania promieniowania IR należą m. in.:

• Stany po urazach (nie wcześniej niż po 48 h od wystąpienia urazu);
• Schorzenia reumatoidalne w fazie przewlekłej;
• Przewlekłe zapalenie stawów, jamy ustnej, zatok przynosowych, ucha zewnętrznego, stawów żuchwy;
• Zespoły przeciążeniowe;
• Trudno gojące się rany;
• Oparzenia po naświetlaniu promieniami UV;
• Stany po zapaleniach bakteryjnych i odmrożeniach;
• Nerwobóle i inne zespoły bólowe;
• Zmiany skórne w odrze, czyraczności, półpaścu.

Jako główne przeciwwskazania do stosowania naświetlania promieniami IR wymienia się:

• Znaczne uszkodzenia układu krwionośnego (np. miażdżyca);
• Czynna gruźlica płuc;
• Ostre stany zapalne;
• Zagrożenie krwawieniami;
• Choroba zakrzepowa żył kończyn dolnych;
• Ciąża;
• Padaczka;
• Nowotwory;
• Nieustabilizowane choroby układu krwionośnego;
• Stany gorączkowe;
• Zaburzenia czucia.

Reklama

Podsumowanie promieniowania IR

Naświetlanie promieniami IR jest stosowane w wielu jednostkach chorobowych. Zabieg przynosi bardzo dobre efekty terapeutyczne i dlatego jest chętnie przyjmowany przez pacjentów. Podczas naświetlania pacjenci odczuwają ciepło. Promieniowanie IR prowadzi do powstania w tkankach ciepła, które powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych. Dzięki temu obserwuje się działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwobrzękowe danego zabiegu. Jest on wykonywany na zlecenie lekarza. Obecnie pacjenci mogą zaopatrzyć się w lampy generujące promieniowanie IR w warunkach domowych. Zabieg prawidłowo wykonany jest bezpieczny, jednak należy wykonywać wszystkie polecenia fizjoterapeuty. Naświetlanie promieniami IR prowadzone jest w większości ośrodków fizjoterapeutycznych.

Autor:
mgr Monika Olszówka