NLPZ, Niesteroidowe Leki Przeciwzapalne, zasada działania i sens stosowania

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NSLPZ, NLPZ) są najczęściej używanymi lekami przeciwbólowymi. Niemal 60% osób z dolegliwościami bólowymi używa właśnie tej grupy środków. Mają też właściwości przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Ponieważ są powszechnie obecne -nie tylko w aptekach, ale też w marketach, czy na stacjach benzynowych, co umożliwia ich zakup bez recepty. Są wręcz ulubionymi lekami Polaków w łagodzeniu objawów przeziębienia, oraz bólów ze strony układu stawowego czy mięśniowego. Łatwy dostęp do tej grupy środków jest jednak powodem ich nadużywania, co prowadzi do dramatycznych w skutkach konsekwencji. Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą bowiem być przyczyną nawet 3-4 tysięcy zgonów rocznie ... i to w samej Polsce. Nadużywaniu tej grupy leków sprzyja kilka innych faktów. Często pod różnymi nazwami handlowymi, nierzadko o zupełnie odmiennym brzmieniu kryje się jedna substancja. Metafen, Ibum, Nurofen, Ifenin oraz Spedifen - wszystkie zawierają ibuprofen. Dodatkowo popularne preparaty złożone, kupowane przez nas na przeziębienie czy objawy zapalenia zatok również zawierają niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Decydując się na leczenie samemu, w domu, często kupujemy kilka z nich (jeden na "zatkanie nosa", inny na gorączkę, inny na ból mięśni). W efekcie otrzymujemy prawdziwy koktajl, a przy jednoczesnym ich stosowaniu - o przedawkowanie nietrudno. Leki z tej grupy są często zażywane w schorzeniach mięśni i stawów, którym towarzyszy przewlekły ból. Znaczną część osób cierpiących na te schorzenia to osoby starsze - po 65 r.ż., szczególnie wrażliwe na ich skutki uboczne. Zwykle zażywają oni równolegle inne leki na przewlekłe choroby. Wiele z nich cierpi na cukrzycę, a na nadciśnienie - nawet 65% z nich. Z doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, oraz stosowanymi w nadciśnieniu NSLPZ często wchodzą w interakcje, obniżając ich skuteczność. Natomiast w przypadku leków zmniejszających krzepliwość krwi (pochodnych kumaryny) ich działanie w połączeniu z NSLPZ ulega nasileniu, co grozi wystąpieniem krwawień - głównie z przewodu pokarmowego. Dlatego, nie mogą być uważane za leki całkowicie bezpieczne - mimo, iż sprzedawane są bez recepty.

Jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne?

Cała grupa tych leków należy do inhibitorów cyklooksygenazy (COX) - jednego z enzymów w naszym organizmie. Bierze on udział w wytwarzaniu prostanoidów, pełniących w naszym organizmie liczne funkcje fizjologiczne, często przeciwstawne. Wpływają na kurczliwość mięśni gładkich w ścianie naczyń krwionośnych, macicy, drogach oddechowych i w przewodzie pokarmowym. Hamują też wydzielanie soku żołądkowego. Ich zwiększona ilość produkowana jest w obecności stanu zapalnego, gdzie nie tylko są odpowiedzialne za jego objawy (ból, zaczerwienienie, podwyższenie temperatury, oraz opuchliznę związaną ze zwiększoną przepuszczalnością naczyń dla płynów), ale też przyciągają na to miejsce komórki układu odpornościowego - leukocyty. Właśnie zmniejszanie wydzielania prostanoidów powoduje ulgę w dolegliwościach towarzyszących przeziębieniu, grypie czy w chorobach stawów... Jednak aby zrozumieć działanie NSLPZ należy przedstawić, jak przebiega regulacja wytwarzania tych substancji. W naszym organizmie istnieją 2 formy COX. COX-1 jest stale aktywna, stąd nazywana jest "cyklooksygenazą konstytutywną". Właśnie ta forma COX odpowiada za utrzymanie naszej równowagi wewnętrznej (homeostazy). Umożliwia prawidłową pracę przewodu pokarmowego, i chroni żołądek przed nadmiernym wydzielaniem kwasu żołądkowego, co zapobiega powstawaniu wrzodów. Produkowane przez nią prostaglandyny rozszerzają naczynia krwionośne w nerkach, umożliwiając optymalny przepływ krwi a co za tym idzie - jej efektywne oczyszczanie. Ma również wpływ na krzepliwość krwi dzięki wytwarzaniu tromboksanów w płytkach (umożliwiających prawidłowe krzepnięcie krwi), oraz i przeciwnie działającej prostacykliny w śródbłonku naczyń krwionośnych. Cyklooksygenaza-2 pojawia się natomiast w stanach zapalnych, a wytwarzane przez nią prostanoidy odpowiedzialne są za towarzyszące mu nieprzyjemne objawy.

Do niesteroidowych leków przeciwbólowych zaliczają się:

I) NSLPZ I generacji:

- hamujące głównie COX-1 : kwas acetylosalicylowy (aspiryna), indometacyna oraz ketoprofen

- hamujące COX-1 oraz COX-2: ibuprofen, naproksen, diclofenac

II) NSLPZ II generacji, silnie hamujące COX-2 niż COX-1 : meloksykan, nimesulid

III) NSLPZ III generacji: hamujące wyłącznie COX-2, głównie koksyby (celekoksyb)

Leki z tej grupy bardzo różnią się siłą działania i charakterystyką, jednak wszystkie wykazują jeden mechanizm działania. Opiera się on na hamowaniu cyklooksygenazy, co dotyczy (w różnym stopniu) obu jej form. Dlatego ceną za zmniejszenie bólu czy gorączki jest niestety naruszenie równowagi naszego organizmu. Chociaż istnieją w tej grupie leki, które w sposób wybiórczy hamują niepożądane dla nas działanie COX-2 (głównie należące do tzw. koksybów), większość z nich została wycofana. Ten los spotkał m.in. rofekoksyb, którego przewlekłe stosowanie powodowało znaczne zwiększenie ryzyka zawałów serca oraz udarów mózgu. Selektywnie hamujący COX-2 celekoksyb, jeden z koksybów dopuszczonych do obrotu, uważany jest jednak za bezpieczny, bardziej nawet niż leki hamujące obie cyklooksygenazy.

Jakie są działania niepożądane NLPZ?

Skutki uboczne tych farmaceutyków związane są z hamowaniem COX-1, co zaburza równowagę naszego organizmu. Występują nawet u 1/4 osób stosujących te leki, a 10% z nich wymaga pobytu w szpitalu.

Główne działania niepożądane NSLPZ to:

• choroba wrzodowa - w skutek utraty mających ochronne działanie prostaglandyn, oraz hamowania COX-2, uczestniczącej w procesie gojenia się wrzodów. Największe ryzyko związane jest związane ze stosowaniem naproxenu, indometacyny i piroksykamu, niższe w przypadku ibuprofenu i celekoksybu.
• krwawienia z przewodu pokarmowego, w skutek uszkodzenia błony śluzowej. Mogą one nawet zagrażać życiu. Należą do jednych z najczęstszych powikłań.
• zaburzenia krzepnięcia - głównie jej obniżenie.
• wzrost ciśnienia tętniczego - związany z zahamowaniem wytwarzania rozszerzających naczynia prostaglandyn oraz zatrzymywaniem wody w organizmie.
• zwiększone ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych (zawałów serca i udarów) - związane pośrednio z indukowaniem przez nie nadciśnieniem, a także z zaburzeniami krzepliwości krwi. Najwyższe występuje przy stosowaniu koksybów oraz dużych dawek diklofenaku.
• uszkodzenie nerek, mogące prowadzić do ich niewydolności. Ryzyko jest różne, i zależy od stosowanej substancji.
• niewydolność wątroby, wzrost enzymów wątrobowych, zespół Rey'a.
• zaostrzenie objawów astmy, spowodowane skurczem oskrzeli.
• zaburzenia hematologiczne (dotyczące składu krwi) - w tym niedokrwistość oraz agranulocytoza (metamizol) - prowadząca do ciężkich infekcji, o dramatycznym przebiegu.
• u osób starszych może dojść do osłabienia funkcji poznawczych, a nawet objawów psychotycznych (halucynacje, urojenia i zaburzenia orientacji).

Zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych

• choroby stawów: zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów i inne.
• choroby autoimmunologiczne, w których istotną rolę odgrywa stan zapalny: toczeń rumieniowaty układowy.
• ból spowodowany urazem, lub inną chorobą (w tym ból nowotworowy o małym nasileniu).
• bóle głowy, w tym migreny oraz napięciowy ból głowy.
• bóle zębów.
• infekcje górnych dróg oddechowych
• gorączka.
• skłonność do zakrzepicy (w tym wskazaniu głównie stosowana jest aspiryna)

Błędy w stosowaniu NSLPZ

NSLPZ stosujemy najchętniej wtedy, gdy pojawia się ból. Nie jest to błahy problem - u co 5 z dorosłych Europejczyków osiąga on nasilenie, które uniemożliwia codzienne funkcjonowanie. Pozostaje on zatem jedną z głównych przyczyn, dla których szukamy porady lekarza. Jednak nim to nastąpi, często próbujemy sami znaleźć ulgę w cierpieniu. Znakomita większość z nas nie zdaje sobie jednak faktu z bardzo istotnej sprawy - NSLPZ w leczeniu bólu mają "efekt pułapowy". Oznacza to, iż powyżej maksymalnej dawki nie powodują dodatkowego zmniejszenia dolegliwości bólowych, nasila się natomiast ich toksyczne działanie! Pamiętaj - nasilone bóle wymagają zastosowania leków o większej sile działania - w tym opioidów. Są jednak niechętnie stosowane przez pacjentów, z obawy przed uzależnieniem. Nie ma to uzasadnienia gdyż, jak dowiedziono w licznych badaniach, zjawisko to spotykane jest sporadycznie, i dotyczy w zasadzie wyłącznie osób, które mają predyspozycje, lub już są uzależnione od innych środków (alkoholu, leków uspakajających czy nasennych). Ogółem określane jest jako 1 przypadek na 10 000 (a nawet więcej) leczonych.

Błędem jest również łączenie 2 leków z tej grupy, ponieważ nie zwiększa skuteczności ich działania, a wybitnie zwiększa ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego. Nie należy również łączyć innych NSLPZ z dużymi dawkami aspiryny (powyżej tzw. "kardiologicznych", jako profilaktyka po zawale serca) - nasila to ryzyko uszkodzenia nerek oraz żołądka.

NLPZ a inne leki

Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą osłabiać skuteczność lub wzmagać toksyczność innych środków leczniczych. Niektóre z nich to:

• środki antykoncepcyjne
• leki wpływające na krzepliwość krwi (heparyna, acenokumarol, leki przeciwpłytkowe - tiklopidyna, klopidogrel)
• lit
• leki przeciwdrgawkowe - fenytoina
• metrotreksat
• doustne leki przeciwcukrzycowe
• leki przeciwnadciśnieniowe

Ryzyko działań niepożądanych rośnie wraz z ilością przyjmowanych jednocześnie leków. Gdy jest ich 5 lub więcej(co dotyczy aż 35% z nas), wręcz się potęguje! Mimo iż są to leki sprzedawane bez recepty, zawsze poinformuj lekarza o ich stosowaniu.

Autor: lekarz Martyna Hordowicz