Blokada segmentu ruchowego kręgosłupa

Blokada kręgosłupa

Coraz częściej społeczeństwo uskarża się na bóle kręgosłupa, nierzadko są to nagłe ataki ostrego bólu, które paraliżują i uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Jedną z częstszych przyczyn ostrego bólu pleców jest zablokowanie segmentu ruchowego kręgosłupa. Mechanizm powstawania tego zaburzenia obrazują 4 teorie (za Freddym M. Kaltenbornem):

• zakleszczenie (uwięźnięcie) fałdu błony maziowej w stawie międzykręgowym

• przemieszczenie lub ewentualnie zakleszczenie fragmentu krążka międzykręgowego.

• segmentalny lub międzysegmentalny skurcz mięśni

• sklejenie struktur łącznotkankowych

Segment ruchowy kręgosłupa

Segment ruchowy (za Herbertem Frischem) to „najmniejsza funkcjonalna jednostka ruchowa kręgosłupa. Składa się z układu ruchowego – krążek międzykręgowy, sąsiadujące stawy kręgosłupa oraz z układu podporowego – aparat więzadłowy i mięśniowy.”

Krążek międzykręgowy czyli potocznie dysk, zbudowany jest substancji galaretowatej tworzącej jądro miażdżyste oraz otaczającego pierścienia włóknistego. Krążek charakteryzuje się dużą zawartością wody (w wieku około trzydziestu lat – 76% wody w jądrze i 70% wody w pierścieniu włóknistym) dzięki czemu spełnia rolę amortyzatora wstrząsów. Poza dużą zawartością wody, krążek, a zwłaszcza jego pierścień zbudowany jest w większości z włókien kolagenowych ułożonych w uporządkowane blaszki. Taka specyfika budowy sprawia, że pierścień utrzymuje trzony kręgów, zapobiega deformacjom jądra oraz przeciwdziała nadmiernym ruchom.

Stawy międzykręgowe występują na całej długości kręgosłupa, za wyjątkiem pierwszego kręgu szyjnego. Utworzone są z wyrostków stawowych sąsiadujących ze sobą trzonów kręgowych. Stawy te stanowią istotny element biomechaniczny, ponieważ przenoszą około 20% ruchów i sił zachodzących w kręgosłupie. Powierzchnie stawowe pokryte są warstwą chrząstki stawowej oraz otoczone są torebką stawową.

Torebka stawowa jest bardzo silnie unerwiona poprzez dużą ilość wolnych, czuciowych zakończeń nerwowych. Błona maziowa dodatkowo zaopatrywana jest bogato w naczynia oraz nerwy naczyniowe. Torebka stawowa w poszczególnych odcinkach kręgosłupa charakteryzuje się:

• odcinek szyjny – najobszerniejsza
• odcinek piersiowy – najbardziej napięta
• odcinek lędźwiowy – najsilniejsza

Jama stawowa w każdym stawie międzykręgowym wypełniona jest przez półksiężycowate włókniste łąkotki oraz wyściółkę tłuszczową. Struktury te mają za zadanie chronić powierzchnie stawowe oraz wypełniać wolną przestrzeń podczas ruchu.

Więzadła segmentu ruchowego zapewniają stabilizację danego odcinka kręgosłupa oraz ruchomość w granicach możliwości, chroniąc przed zwichnięciami w obrębie stawów międzykręgowych. Wśród więzadeł wyróżniamy:

• więzadło podłużne tylne –pokrywa tylne powierzchnie trzonów, ogranicza kanał kręgowy
• więzadło podłużne przednie – pokrywa przednie powierzchnie trzonów
• więzadło żółte – rozpięte pomiędzy sąsiadującymi łukami kręgowymi
• więzadło międzypoprzeczne – rozpięte pomiędzy sąsiednimi wyrostkami poprzecznymi
• więzadło międzykolcowe – rozpięte pomiędzy sąsiednimi wyrostkami kolczystymi
• więzadło nadkolcowe – rozpięte nad sąsiadującymi wyrostkami kolczystymi
• więzadło karkowe – rozpięte pomiędzy guzowatością potyliczną zewnętrzną a wyrostkiem kolczystym C₇

Segment ruchowy kręgosłupa można rozpatrywać pod względem funkcjonalnym, wówczas wyróżniamy:

• Przednia jednostka funkcjonalna składająca się z trzonów kręgowych oraz krążków międzykręgowych . Charakteryzuje się niewielkimi zakresami ruchomości, elastyczność ograniczana jest przez silne więzadła podłużne przednie i tylne.
• Tylna jednostka funkcjonalna utworzona przez łuki kręgowe oraz tylne części trzonów i krążków międzykręgowych. Dzięki połączeniom stawowym między wyrostkami stawowymi, tylna jednostka posiada większe możliwości ruchowe w stosunku do przedniej.

Dlaczego dochodzi do blokady segmentu kręgosłupa?

Do blokady segmentowej dochodzi na skutek wielu różnych czynników, blokada dotyczyć może jednego stawu lub kilku sąsiadujących. Często zablokowanie pojawia się w wyniku niewłaściwie wykonanego, szybkiego ruchu – mamy wówczas do czynienia z zakleszczeniem fałdu błony maziowej. Inną przyczyną są zmiany zwyrodnieniowe pierścienia włóknistego, a w konsekwencji przemieszczenia jądra miażdżystego (wypuklina, przepuklina). Ostatnią, ale równie istotną przyczyną jest zaburzenie równowagi i koordynacji mięśniowej. Dłużej trwające przeciążenie objawia się w zależności od typu mięśnia, wzmożonym napięciem i przykurczem – mięśnie TONICZNE, albo osłabieniem i zanikiem – mięśnie FAZOWE.

MIĘŚNIE TONICZNE (posturalne)

m. dźwigacz łopatki
m. biodrowo-lędźwiowy
m. prosty uda
m. naprężacz powięzi szerokiej

MIĘŚNIE FAZOWE

m. pośladkowy wielki
mm. równoległoboczne
mm. przywodziciele uda
m. czworoboczny –cz. środkowa i wstępująca

Objawy kliniczne zablokowania segmentu ruchowego

Pierwszym objawem, z którym najczęściej zgłaszają się pacjenci jest nagły, ostry ból, ale trzeba pamiętać również o tym, że wiele osób funkcjonuje z zablokowaniami bez żadnych objawów bólowych. Podczas badania oprócz zaburzenia gry stawowej stwierdza się szereg innych objawów. Mogą one występować pojedynczo lub wszystkie jednocześnie, charakteryzują się zmiennym natężeniem. Stałym i niezmiennym elementem blokady segmentu ruchowego jest ograniczenie gry stawowej.

Objawy odruchowe zablokowanego segmentu:

- usztywnienie odcinka kręgosłupa,

- wymuszone ustawienie kręgosłupa,

- spazm mięśniowy w obrębie całych grup mięśniowych lub pojedynczych mięśni mających zależności z zablokowanym segmentem,

- przeczulica skórna oraz bolesność w obrębie tkanki podskórnej,

- bolesne punkty okostnowe

- przykurcze więzadeł, objawiające się tkliwością podczas palpacji.

Długotrwałe zablokowanie segmentu, prowadzi do silnego przeciążania, a w konsekwencji do zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego oraz wszystkich struktur stawowych. Charakterystyczne jest pojawienie się nadruchomości w sąsiadujących stawach, jako efekt kompensacji. Nadruchomość, która nie jest fizjologicznym zjawiskiem, tak jak blokada segmentu, powoduje nadmierne obciążanie struktur stawowych. W wyniku przedstawionych zaburzeń dochodzi do ograniczonej ruchomości danego odcinka kręgosłupa, co dalej prowokuje powstawanie nieprawidłowych wzorców ruchowych i jeszcze większych przeciążeń w obrębie aparatu mięśniowego, więzadłowego i stawowego.

Terapia

Zablokowanie segmentu ruchowego kręgosłupa jest odwracalnym zaburzeniem gry stawowej. W wyniku zablokowania pojawia się ból i ograniczona ruchomość stawowa, a celem prowadzonej terapii jest odbudowa gry stawowej.

W terapii wykorzystuje się różne techniki, w zależności od stopnia zablokowania:

I – niewielkie ograniczenie ruchomości, do samodzielnego usunięcia przez pacjenta.
II – miękka blokada, do usunięcia mobilizacją.
III – twardsza blokada, do usunięcia kilkudniową mobilizacją lub jednorazową manipulacją.
IV – twarda blokada, do usunięcia jedynie manipulacją.
V – ankiloza, zanik fizjologii stawu.

 Podstawowymi technikami stosowanymi przy blokadzie segmentu ruchowego są MOBILIZACJA (czynna lub bierna), MANIPULACJA oraz TECHNIKI TKANEK MIĘKKICH.

Mobilizacja

• CZYNNA – pacjent bierze udział:

Charakteryzuje się tym, iż pacjent bierze aktywny udział w mobilizacji, poprzez świadome napinanie struktur i utrzymywanie napięcia przez kilka-kilkanaście sekund. Podczas stosowania mobilizacji czynnej przestrzega się zasady „bezbolesnego kierunku ruchu”. W miarę ustępowania objawów rozszerza się ilość kierunków, łączy się kierunki w ruch pośredni, wydłuża się czas trwania napięcia, zwiększa zakres ruchomości, a także wprowadza się opór zewnętrzny.

• BIERNA – wykonywana wyłącznie przez terapeutę

Charakteryzuje się powtarzanymi ruchami trakcyjnymi lub ślizgowymi z niewielką prędkością i z rosnącą amplitudą. Bierna mobilizacja ma na celu przywrócenie gry ślizgu stawowego i opiera się na delikatnych, sprężynujących ruchach, nie wykraczających poza fizjologiczne możliwości stawu. Podczas mobilizacji przestrzega się zasady „bezbolesnego kierunku ruchu” – jeśli rotacja w lewo prowokuje ból, mobilizacja wykonywana jest w kierunku rotacji w prawo.

Manipulacja jest zabiegiem charakteryzującym się niewielką siłą impulsu, przy dużej prędkości i małej amplitudzie. Technika ta opiera się o współpracę z pacjentem, który za zadanie ma kontrolę oddechu. Innymi ważnymi aspektami zabiegu są: osiągnięcie napięcia wstępnego oraz krańcowego ułożenia stawu, bezbolesność wykonywanych czynności, a także szybki impuls, który pozwoli na przekroczenie fizjologicznej granicy ruchu w stawie. Istotną cechą odróżniającą mobilizację od manipulacji jest to, iż podczas sesji terapeutycznej zazwyczaj wykonuje się tylko jedną manipulację przy wielokrotnie powtarzanych mobilizacjach.

           Wśród technik dla tkanek miękkich możemy wyróżnić:

• Poizometryczna relaksacja mięśni
• Mobilizacje uciskowe
• Stretching
• Igłoterapia punktów spustowych i pól punktów maksymalnie bolesnych
• Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe.

Podsumowanie

Blokada segmentu ruchowego kręgosłupa jest jedną z częstszych przyczyn dolegliwości bólowych w obrębie kręgosłupa. Charakteryzuje się zaburzeniem gry stawowej, a przez to ograniczoną ruchomością w danym stawie. Na szczęście jest to schorzenie odwracalne i dobrze reagujące na terapię, z którą nie należy zwlekać, ponieważ długotrwałe blokady segmentów ruchowych doprowadzają do przeciążeń w obrębie krążków międzykręgowych oraz innych struktur stawowych. Przewlekłe przeciążenia prowadzą do nieodwracalnych uszkodzeń strukturalnych krążka – dyskopatia oraz zmian zwyrodnieniowych stawów międzykręgowych. Terapia wykorzystuje techniki terapii manualnej (mobilizacje, manipulacje, techniki dla tkanek miękkich), które szybko i skutecznie rozwiązują problem blokady segmentu ruchowego kręgosłupa.

Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta