Mobilizacje kręgosłupa - czynne i bierne

Powtarzające się przeciążenia statyczno-ruchowe towarzyszące codziennemu życiu są domeną współczesnej cywilizacji i główną przyczyną zaburzeń czynności układu ruchu. Bardzo często podstawowym objawem przeciążeń jest ograniczenie zakresu ruchu z jednoczesnym występowaniem dolegliwości bólowych o charakterze ostrym lub przewlekłym. Dochodzi także do stopniowej utraty funkcji narządu ruchu.

Zastosowanie w leczeniu przeciążeń statyczno-ruchowych mają techniki dla tkanek miękkich oraz techniki stawowe, które w przypadku ograniczeń ruchowych, mają na celu przywracanie prawidłowych zakresów ruchomości poprzez mobilizacje i manipulacje.

Ruchomość kręgosłupa

Ruchomość kręgosłupa charakteryzuje się dużą zmiennością w obrębie różnych odcinków, co wynika z różnic w budowie. Możliwości ruchowe poszczególnych segmentów ruchowych kręgosłupa (segment ruchowy to najmniejsza funkcjonalna jednostka obejmująca sąsiadujące kręgi, dwa stawy międzykręgowe oraz krążek międzykręgowy) są niewielkie ze względu na obecność chrząstkozrostów, wyrostków oraz bardzo silnego aparatu więzadłowego. Pomimo, iż ruchomość pojedynczych jednostek jest niewielka, suma ruchów 24 kręgów wolnych (poza kręgami krzyżowymi, tworzącymi kość krzyżową) jest okazała.

Kręgosłup w swoim przebiegu ma tendencję do zwiększania przekroju, wielkość kręgów stopniowo wzrasta od kręgu szczytowego do kręgów lędźwiowo-krzyżowych. Charakterystyczne są także zmiany wielkości wyrostków, ich ustawienia względem siebie, a przez to także funkcjonalność danego odcinka. Poszczególne odcinki w niejednakowym stopniu uczestniczą w ruchach kręgosłupa:

1. odcinek szyjny – najbardziej mobilny odcinek kręgosłupa. Duża ruchomość wynika z niewielkich trzonów kręgosłupa oraz wysokich krążków międzykręgowych.
2. odcinek piersiowy – zdecydowanie najmniej mobilny odcinek. Wynika to ze specyficznego ustawienia wyrostków kolczystych (zachodzą na siebie dachówkowato), a także z udziału w budowie klatki piersiowej (połączenie kręgosłupa z żebrami).
3. odcinek lędźwiowy – charakteryzuje się dużą mobilnością.

Zaburzona gra stawowa  – przyczyny i objawy

Każdy staw posiada indywidualne możliwości ruchowe, które określają normy ruchomości dla danego stawu. Jednak czasami dochodzi do zaburzenia, które ogranicza ruchomość stawu. Spowodowane jest to najczęściej strukturalnymi lub funkcjonalnymi zmianami w stawie lub w strukturach okołostawowych.

Ruchomość stawu określana często jako gra stawowa (joint play) jest sumą trakcji i ruchu ślizgowego. Trakcja rozumiana jako oddalenie od siebie powierzchni stawowych pod wpływem siły zewnętrznej (ręce terapeuty) oraz ruch ślizgowy polegający na przesuwaniu jednego elementu stawowego względem drugiego, przy jednoczesnej stabilizacji jednego z elementów stawu.

Wśród przyczyn zaburzających prawidłową ruchomość stawu wyróżnia się następujące zmiany w obrębie struktur okołostawowych:

• zmiany zdolności poślizgowej powierzchni stawowych, do których dochodzi najczęściej w wyniku zmian zwyrodnieniowych, urazów oraz przewlekłych stanów zapalnych stawów
• obkurczenie torebki stawowej bardzo często spowodowane procesem zapalnym, w istotny sposób zaburza ruchomość stawową
• sklejenia więzadeł, ścięgien i kaletek maziowych
• nadmierne napięcie mięśni oraz skrócenie włókien mięśniowych (przykurcze mięśniowe)

Postępowanie w zależności od zmienionej struktury

1) zaburzona zdolność poślizgowa powierzchni stawowych – w celu odzyskania ruchomości zalecane są powtarzane, bierne ruchy ślizgowe, bez kompresji. Przy występowaniu dolegliwości bólowych wszystkie ruchy wykonywane są przy utrzymywanej trakcji.

2) obkurczona torebka stawowa wymaga prowadzenia ruchów w kierunkach ograniczonych, z dużym naciskiem na komponentę trakcji. Ruchy ślizgowe w stawie stanowią mobilizację torebki stawowej poprzez rozciąganie jej.

3) sklejone więzadła, ścięgna i kaletki maziowe poza postępowaniem mobilizacyjnym dla stawów w kierunkach ograniczonych, dobrze reagują także na masaż poprzeczny więzadeł oraz głęboki masaż przyczepów mięśniowych.

4) nadmiernie napięte i skrócone mięśnie leczone są technikami energizacji mięśniowej, np. poprzez poizometryczną relaksację mięśni. W przypadku skróconych włókien mięśniowych konieczne jest leczenie poprzez rozciąganie, prowadzone ze wzrastającą siłą i w długim czasie. Czasami potrzebne jest także działanie bezpośrednie w miejscach sklejeń czy nadmiernych napięć – głęboki masaż, masaż poprzeczny.

Kompleksowe postępowanie przy ograniczonej ruchomości stawowej 1) techniki dla tkanek miękkich * masaż mięśni * głęboki masaż poprzeczny * masaż tkanki łącznej * poizometryczna relaksacja mięśni * rozciąganie mięśni 2) techniki stawowe * mobilizacje – trakcje oraz mobilizacje ślizgowe * manipulacje 3) ćwiczenia * poprawiające ruchomość stawową * poprawiające koordynację * poprawiające elastyczność mięśni * poprawiające siłę mięśniow

Mobilizacje kręgosłupa

Mobilizacje są wielokrotnie powtarzanymi ruchami trakcji i ślizgów z niewielką prędkością i ze wzrastającą amplitudą ruchu. Ustawienie wyjściowe jest ustawieniem terapeutycznym, przy jednoczesnym wyłączeniu z ruchu sąsiadujących stawów.

Trakcja, czyli bierne oddalenie elementów stawowych w kierunku prostopadłym do płaszczyzny leczniczej, posiada 3 stopnie:

I° - rozluźnienie – wykonana bez widocznego ruchu, prowadzona w celu wyrównania ciśnienia wewnątrzstawowego.

II°- napięcie – uzyskuje się napięcie tkanek miękkich, przy jednoczesnym zniesieniu swobody ruchu.

III° - rozciągnięcie – dochodzi do zwiększenia oddalenia od siebie powierzchni stawowych oraz wzrostu rozciągnięcia tkanek miękkich.

Również ślizgi, rozumiane jako bierne przesunięcia elementów stawowych, wykonywane równolegle do płaszczyzny leczniczej, posiadają 3 stopnie:

I° - niewielki impuls, bez widocznego ruchu ślizgowego w stawie.

II°- ślizg wywołujący napięcie tkanek miękkich w kierunku leczniczym, prowadzi do zniesienia swobody ruchu.

III° - zwiększenie ślizgu II° stopnia prowadzące do rozluźnienia tkanek miękkich w kierunku leczniczym.

Mobilizacje wykonywane są w kierunkach ograniczonych, w celu zwiększenia zakresu ruchu. W zależności od zaangażowania w ruch pacjenta, wyróżnia się:

• mobilizacje czynne – pacjent aktywnie uczestniczy w mobilizacji lub wykonuje ją samodzielnie (automobilizacja).
• mobilizacje bierne – terapeuta wykonuje biernie mobilizacje, bez aktywnego udziału pacjenta.

Samodzielne mobilizacje kręgosłupa

Po zakończonej terapii hipomobilności (ograniczonej ruchomości) pacjent powinien wykonywać samodzielne mobilizacje, które obejmują zarówno pracę z tkankami miękkimi jak i stawami.

W zależności od kierunku ograniczenia oraz od stanu pacjenta wykonuje się czynne ruchy w kierunkach bezbolesnych, początkowo są to ruchy proste (np. zgięcie boczne w lewo), stopniowo przechodząc do łączenia kierunków (np. zgięcie + rotacja). Mobilizacje powinny być wykonywane około 4-5 razy dziennie, w serii po 10 powtórzeń.

Ważnym elementem postępowania są także ćwiczenia rozciągające oraz mobilizacje uciskowe, które pacjent może wykonywać samodzielnie. Terapii uciskowej poddawane są struktury łącznotkankowe (więzadła), a także bolesne punkty w obrębie mięśni. Natomiast ćwiczenia rozciągające ukierunkowane są przede wszystkim na przykurczone grupy mięśniowe.

Autor:
Katarzyna Kumor mgr fizjoterapii