Uszkodzenie stawu krzyżowo-biodrowego

Staw krzyżowo-biodrowy

Częstą przyczyną dolegliwości lokalizujących się w okolicy krzyżowej są zaburzenia w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych. Mimo niewielkich rozmiarów, staw potrafi generować bardzo silne dolegliwości, które obejmują nawet cały pośladek. Pojawiający się ból może mieć wiele przyczyn, od stanu zapalnego stawu, poprzez uszkodzenie struktur okołostawowych(więzadła) aż do zablokowania stawu. Czasami jest to konsekwencja urazu, upadku na pośladki czy uderzenia, ale równie często bardzo trudno jest wskazać konkretną przyczynę bólu. Związane jest z zaburzeniami statycznymi miednicy, które prowadzą do nierównowagi w obrębie struktur więzadłowych i mięśniowych, co prowadzi do nierównomiernego obciążania.

Kolejną równie ważną przyczyną dolegliwości ze strony stawów krzyżowo-biodrowych są zwyrodnieniowe stany zapalne, które są konsekwencją bezpośrednich urazów lub patologicznych zmian w obrębie kości krzyżowej. Dochodzi wówczas do stopniowego uszkadzania chrząstki wyścielającej powierzchnie stawowe, co generuje ból podczas ruchu.

Bardzo często spotkać się można z określeniem „zespół stawu krzyżowo-biodrowego”,  który obejmuje wszelkie zaburzenia  tej niewielkiej struktury.

Anatomia stawu krzyżowo-biodrowego

Staw krzyżowo-biodrowy jest płaskim stawem łączącym ze sobą kość biodrową i krzyżową. Powierzchnie stawowe utworzone są przez powierzchnię uchowatą kości biodrowej oraz powierzchnię uchowatą kości krzyżowej. Obie powierzchnie wyścielane są chrząstką, w przypadku kości biodrowej jest to chrząstka włóknista, natomiast kość krzyżowa pokryta jest chrząstką szklistą.

Staw krzyżowo-biodrowy wzmocniony jest silną torebką stawową, która składa się z dwóch warstw: wewnętrznej – maziowej oraz zewnętrznej – włóknistej. Przednia część torebki jest wyraźnie oddzielona od więzadeł, natomiast jej tylna część wymieszana jest z włóknami więzadła głębokiego. W swoim przebiegu biegnąc do dołu, torebka pokrywa kość krzyżową oraz biodrową.

Staw poza silną torebką wzmacniany jest dodatkowo otaczającymi strukturami, powięzią oraz więzadłami miednicy. Za bezpośrednią stabilizację stawu odpowiada przede wszystkim więzadło krzyżowo-biodrowe, które składa się z trzech części:

• więzadło krzyżowo-biodrowe brzuszne – jest najsłabszym więzadłem, które tak naprawdę stanowi przedłużoną część przednio-dolnej części torebki stawowej.

• więzadło krzyżowo-biodrowe międzykostne – w przeciwieństwie do poprzedniego więzadła, jest jedną z najsilniejszych struktur. Związane jest to z wielokierunkowym przebiegiem włókien, które biegną w dwóch warstwach (głęboka, powierzchowna). Więzadło rozpościera się pomiędzy grzebieniem krzyżowym bocznym a guzowatością biodrową.

• więzadło krzyżowo-biodrowe grzbietowe długie – włókna więzadła biegną od grzebienia krzyżowego bocznego (S3-S4) do kolca biodrowego tylnego górnego oraz do grzebienia biodrowego. W swoim przebiegu włókna więzadła łączą się z blaszką powięzi piersiowo-lędźwiowej, rozcięgnem mięśnia prostownika grzbietu, mięśniem wielodzielnym oraz włóknami więzadła krzyżowo-guzowego. Ścisłe zależności pomiędzy strukturami mają swoje odzwierciedlenie w zmianach napięcia więzadła podczas aktywności (np. napięcie m. prostownika grzbietu – wzrost napięcia więzadła, napięcie mm. pośladkowych – obniżenie napięcia więzadła).

Stabilizację w sposób pośredni zapewniają pozostałe więzadła miednicy, wśród których wyróżnia się:

• WIĘZADŁO KRZYŻOWO-GUZOWE – składa się z trzech pasm: bocznego, środkowego oraz górnego, które różnią się przebiegiem. Pasmo boczne rozciąga się pomiędzy guzem kulszowym a kolcem biodrowym tylnym dolnym, pasmo środkowe natomiast biegnie od guzków poprzecznych S3-S5 do guza kulszowego oraz pasmo górne położone najbardziej powierzchownie, biegnące od kości guzicznej do kolca biodrowego tylnego górnego. Struktury więzadła w swoim przebiegu mieszają się z włóknami mięśnia pośladkowego oraz wielodzielnego. Więzadło stanowi przedłużenie przyczepu mięśnia dwugłowego uda, co sprawia że wszelkie zaburzenia napięciowe w obrębie mięśnia przenoszone są na więzadło.

• WIĘZADŁO KRZYŻOWO-KOLCOWE rozpoczyna się w dolnej części brzegu bocznego kości krzyżowej i biegnie w  kierunku kości guzicznej i kolca kulszowego. Położone jest do przodu w stosunku do więzadła krzyżowo-guzowego.

 

• WIĘZADŁO BIODROWO-LĘDŹWIOWE jest strukturą, która wykazuje dużą zmienność w kwestii ilości włókien i ich przebiegu. Rozpoczyna się na wysokości piątego kręgu lędźwiowego (czasami też L4), a dokładniej na wyrostku poprzecznym skąd biegnie w kierunku grzebienia biodrowego oraz dołu biodrowego.

Równie ważną strukturą mającą wpływ na stabilizację bądź jej zaburzenie ma powięź piersiowo-lędźwiowa. Odgrywa ona istotną rolę przy przenoszeniu obciążeń z tułowia poprzez obręcz biodrową na kończyny dolne. Powięź jest także miejscem przyczepu wielu mięśni, które bezpośrednio wpływają na wzrost lub obniżenie napięcia powięzi:

• poprzeczny brzucha
• skośny wewnętrzny
• najszerszy grzbietu
• prostownik grzbietu
• wielodzielny
• dwugłowy uda

Włókna powięzi przyczepiają się do kolców biodrowych tylnych górnych, więzadeł krzyżowo-biodrowych, grzebieni biodrowych oraz więzadeł międzykolcowych, co ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie stawów krzyżowo-biodrowych. Napięcie w obrębie powięzi piersiowo-lędźwiowej ma swoje odwzorowanie w stabilności obręczy biodrowej oraz kręgosłupa lędźwiowego.

Stabilizacja kształtem

Staw krzyżowo-biodrowy charakteryzuje się specyficzną budową powierzchni stawowych, które są nierówne. Nierówności na powierzchni kości krzyżowej idealnie dopasowują się do kształtu powierzchni na kości biodrowej.

Stabilizacja kształtem spełnia swoją rolę tylko przy prawidłowym funkcjonowaniu stabilizacji więzadłowej.

Reklama

Znaczenie stawu krzyżowo-biodrowego – biomechanika stawu

Staw krzyżowo-biodrowy jest strukturą, która nie posiada własnych mięśni. Mimo to, możliwy jest  w nim ruch dynamiczny, ale bierny. Staw uruchamiany jest poprzez kręgosłup lędźwiowy lub talerz biodrowy- nutacja/ kontrnutacja.

W związku z anatomią miednicy i bardzo licznymi przyczepami mięśniowymi w tej okolicy, staw krzyżowo-biodrowy bardzo często „odbiera” zaburzenia równowagi mięśniowej. Wśród mięśni, które mają największy wpływ na funkcjonowanie stawów krzyżowo-biodrowych wyróżnia się:

• mięsień poprzeczny brzucha – rozpoczyna się na powierzchni żeber VII-XII, powięzi piersiowo-lędźwiowej, grzebieniu biodrowym i więzadle pachwinowym. W swoim przebiegu kieruje się do kresy białej, kończąc się w pochewce mięśnia prostego brzucha.

• mięsień wielodzielny – rozpoczyna się na kości krzyżowej, grzebieniu kości biodrowej, powięzi piersiowo-lędźwiowej oraz wyrostkach suteczkowatych kręgów L, wyrostkach poprzecznych kręgów Th, wyrostkach stawowych C5-C7. Mięsień kończy się na wyrostkach kolczystych kręgów L, Th i C.
• mięsień przywodziciel długi

• mięsień pośladkowy wielki

Odpowiednie napięcie wymienionych wyżej mięśni zapewnia wzrost kompresji w stawie  oraz jego ryglowanie, co bezpośrednio wpływa na stabilizację stawu krzyżowo-biodrowego. Jest to niezwykle istotne, zwłaszcza przy ruchach skrętnych miednicy, np. podczas chodu.

 

Czynniki zaburzające funkcjonowanie stawów krzyżowo-biodrowych

• Stan zapalny najczęściej jest konsekwencją nagłego urazu lub długotrwałego przeciążenia (zarówno dynamicznego jak i statycznego). Dochodzi wówczas do silnego naciągnięcia więzadeł lub wręcz przeciwnie do wzmożonego napięcia struktur więzadłowych.

• Zmiany zwyrodnieniowe objawiają się uszkodzeniem chrząstki wyściełającej powierzchnie stawowe na kości biodrowej i krzyżowej.

• Patologiczne zmiany w obrębie kości krzyżowej dotyczą najczęściej braku zrostu pomiędzy kręgami na jednym lub więcej poziomach. Zaburzony zrost kości krzyżowej (zrost kości ma miejsce w rozwoju wewnątrzmacicznym) wpływa na nieprawidłowe wykształcenie stawu krzyżowo-biodrowego.

• Hipomobilność i hipermobilność stawu związane są z zaburzeniem dotyczącym struktur stabilizujących. W przypadku hipomobilności napięcie tkanek okołostawowych jest zbyt duże i uniemożliwia ono prawidłową ruchomość stawu. Natomiast w przypadku hipermobilności dochodzi do rozciągnięcia więzadeł, które nie spełniają swojej funkcji stabilizacyjnej i wówczas ruch w stawie przekracza prawidłowe zakresy.

• Ciąża jest okresem, w którym stawy krzyżowo-biodrowe przechodzą wiele zmian. Związane jest to z wydzielaniem hormonów, które wpływają na rozluźnianie tkanki łącznej, co ma ułatwić poród poprzez zwiększoną elastyczność struktur.

Objawy ze stawu krzyżowo-biodrowego

Typowym objawem dysfunkcyjnego stawu krzyżowo-biodrowego jest ból zlokalizowany w odcinku lędźwiowo-krzyżowym. W stanie ostrym, ból jest na tyle  silny, iż osoba ma problem z wykonaniem jakiekolwiek ruchu. Najczęściej problem dotyczy jednego stawu, dlatego też ból lokalizuje się po jednej stronie. Ból występuje na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego.  Narastanie dolegliwości ma miejsce w czasie chodu, zwłaszcza podczas kontaktu pięty z podłożem, kiedy staw krzyżowo-biodrowy przyjmuje „na siebie” obciążenia jako amortyzator.

Postępowanie – w zależności od przyczyny

Postępowanie w przypadku dysfunkcyjności stawu krzyżowo-biodrowego zależne jest od przyczyny zaburzeń. Ważny aspekt stanowi profilaktyka, która powinna obejmować eliminację z codziennego życia złych nawyków (nieprawidłowe pozycje siedzące, stojące, przeciążające aktywności), a także regularną aktywność fizyczną ukierunkowaną na poprawę stabilizacji kompleksu lędźwiowo-biodrowego oraz na wzrost elastyczności mięśni.

W przypadkach zaawansowanych zmian i dolegliwości bólowych czasami konieczne jest wprowadzenie farmakoterapii o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym.

Bardzo ważnym elementem postępowania jest rehabilitacja, która wykorzystuje zabiegi z zakresu fizykoterapii oraz techniki terapii manualnej.

Wykorzystywane zabiegi fizykoterapeutyczne:

• laseroterapia
• magnetoterapia
• ultradźwięki
• elektroterapia (jonoforeza, TENS)

Z zakresu terapii manualnej zastosowanie mają techniki mające na celu odzyskanie ruchomości w stawie (mobilizacje, manipulacje), zmniejszenie patologicznego napięcia w obrębie struktur miednicy oraz dążenie do równowagi mięśniowej. Praca na tkankach miękkich obejmuje poprawę elastyczności tkanek obkurczonych oraz wzmocnienie tkanek osłabionych.

Po zakończonej terapii z terapeutą, pacjent zobligowany jest do regularnego wykonywania zaleconych ćwiczeń. W dużej mierze ćwiczenia obejmują:

• mięśnie przykręgosłupowe
• mięśnie brzucha
• zginacze ,prostowniki oraz rotatory stawu biodrowego

głębokie mięśnie stabilizujące (m. poprzeczny brzucha, m. wielodzielny)

Autor:
mgr Katarzyna Kumor
Fizjoterapeuta