Zespół ogona końskiego - co to jest?
Rdzeń kręgowy wraz z mózgiem współtworzy ośrodkowy układ nerwowy. Odpowiada on niejako za centralne dowodzenie w organizmie. Od rdzenia kręgowego odchodzą poszczególne nerwy rozchodzące się następnie do kończyn, gdzie zawiadują zarówno ruchem, jak i czuciem. Rdzeń kręgowy przebiega w kostnym kanale kręgowym. Jego końcowy odcinek jednak- tak zwany koński ogon to nerwy odchodzące od rdzenia kręgowego wraz z nicią końcową i stożkiem rdzeniowym. Powstaje on w efekcie nienadążania rozwoju rdzenia kręgowego za rozwojem kręgosłupa (rzekomego wstępowania rdzenia kręgowego). Nerwy należące do ogona końskiego odchodzą od rdzenia ukośnie lub prawie równolegle do niego (nerwy z odcinka szyjnego oraz częściowo z odcinka piersiowego odchodzą od rdzenia pod kątem prostym). Wszelkie nieprawidłowości w funkcjonowaniu rdzenia, w tym jego końcowych odcinków prowadzą do poważnych konsekwencji, które determinują dalsze życie chorego. Jednym z nich jest zespół ogona końskiego.
Reklama
Zespół ogona końskiego objawy
Objawy zespołu ogona końskiego są zazwyczaj uciążliwe i trudne do zaakceptowania dla pacjenta. Najczęstszą dolegliwością są bóle o typie korzeniowym. Bóle te nasilają się zwykle w czasie kaszlu, kichania czy zmiany postawy. Pojawiają się również zaburzenia czucia, które ze względu na lokalizację nazywane są zaburzeniami o typie spodenek lub siodła jeździeckiego (zaburzenia wszystkich rodzajów czucia w okolicy krocza, na pośladkach i części grzbietowej uda). Występują niedowłady wiotkie dystalnych części kończyn dolnych (stóp) oraz zaburzenia oddawania moczu i stolca. Niedowład dotyczy zazwyczaj krótkich mięśni stopy przy uszkodzeniu korzeni L4, L5, długich prostowników grzbietowych stopy i palców, zginaczy kolana i mięśnia pośladkowego największego. U chorych występuje brak odruchu skokowego przy zachowanym odruchu kolanowym. Mogą pojawiać się także zaburzenia potencji (przy całkowitym uszkodzeniu ogona końskiego) oraz zaniki porażonych mięśni.
Przyczyny dolegliwości
Do przyczyn zespołu ogona końskiego zalicza się zmiany w odcinku lędźwiowym rdzenia kręgowego, które mogą być wywołane przez centralną przepuklinę jądra miażdżystego na poziomie od kręgu L4 do S1, guz w tym obszarze lub uraz kręgosłupa. Liczbę urazów kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, w Polsce szacunkowo określa na ok. 600 – 800 rocznie. Ocenia się, że w naszym kraju żyje ok. 15–20 tysięcy osób niepełnosprawnych w następstwie urazów rdzenia kręgowego. Szacuje się, że w krajach uprzemysłowionych w skali rocznej dochodzi do 15-20 nowych przypadków urazowego uszkodzenia rdzenia na jeden milion mieszkańców.
Reklama
Rozpoznanie
Ze względu na poważne rokowania, postawienie diagnozy choroby musi być potwierdzone odpowiednimi badaniami. Należą do nich szczegółowe badanie neurologiczne oraz badania obrazowe, takie jak zdjęcie rentgenowskie oraz dokładniejszy- rezonans magnetyczny dolnego odcinka kręgosłupa. Na podstawie wyników powyższych badań pełne rozpoznanie ustala lekarz neurolog lub neurochirurg.
Leczenie
Leczenie schorzenia musi przebiegać zawsze pod okiem lekarza specjalisty z zakresu neurologii bądź neurochirurgii. W zależności od przyczyny pierwotnej choroby możliwe bywa jej usunięcie, na przykład w przypadku guza o korzystnej lokalizacji anatomicznej, która umożliwia przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. Nagłe, nieurazowe wystąpienie zespołu ogona końskiego jest zwykle wskazaniem do postępowania chirurgicznego. Niedobre jest zbyt długie odwlekanie zabiegu przy nawracających dolegliwościach lub braku efektów leczenia zachowawczego, gdyż prowadzi to do długiego okresu podrażnienia korzeni nerwowych. Istnieje jednak wiele sytuacji , gdy przyczyna pierwotna nie może być usunięta, a leczenie skupia się na redukowaniu przykrych objawów i przywracaniu choremu możliwie najpełniejszej funkcjonalności, dzięki odpowiednio dobranej rehabilitacji. Zadanie lekarza skupia się często na redukowaniu bólu, który zwykł towarzyszyć schorzeniu. W leczeniu bólu stosuje się różne leki, takie jak paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NSLPZ), leki rozluźniające mięśnie, analgetyki opioidowe, kortykosteroidy doustne, kolchicynę i leki przeciwdepresyjne. Stosując je, trzeba znać przeciwwskazania, efekty niepożądane oraz mechanizm działania. Konieczność przyjmowania leku kilka razy dziennie i trudne do zniesienia działania uboczne mogą sprawić, że chory nie będzie przestrzegał zaleconego dawkowania. Dla każdego chorego należy indywidualnie dobierać sposób, czas i dawki leczenia przeciwbólowego. W trakcie procesu usprawniania należy pamiętać o wcześnie kształtującym się automatyzmie pęcherza moczowego. W momencie wycofania się objawów szoku rdzenia, powinno się usunąć cewnik stały obarczający pęcherz moczowy i rozpocząć jego cewnikowanie kilka razy w ciągu dnia (np. 4 razy na dobę). Obecnie pęcherz wiotki (autonomiczny) zaopatrywany jest przez wszczepienie sztucznych zwieraczy, które umożliwiają pełną kontrolę w oddawaniu moczu. Wykonuje się także próby elektrostymulacji pęcherz – zwieracz
Reklama
Zespół ogona końskiego rehabilitacja
Celem rehabilitacji w przypadku uszkodzeń rdzenia kręgowego jest utrzymanie prawidłowych funkcji życiowych, zapobieganie wtórnym powikłaniom (infekcje dróg moczowych, odleżyny), wyuczenie i usprawnienie zachowanych zdolności motorycznych, a także adaptacja psychiczna pacjenta i jego rodziny. Rehabilitację osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego należy rozpocząć jak najwcześniej, w pierwszych dniach po postawieniu diagnozy (uraz, choroba, zapalenie, guz) i w zasadzie proces ten toczy się przez całe życie pacjenta. Wprowadzenie ćwiczeń biernych, przede wszystkim mięśni porażonych, powinno odbyć się jak najszybciej, bowiem mają one na celu zapobieganie przykurczom torebek stawowych, więzadeł i mięśni oraz utrzymują prawidłowy zakres ruchu w stawach. Ponadto ćwiczenia bierne zapobiegają zanikom mięśni, a także stanowią przygotowanie pacjenta do ewentualnego ruchu czynnego. Leczenie usprawniające powinno obejmować także te częśc i ciała, które zachowały swe funkcje. Ćwiczenia czynne mięśni nieporażonych: wspomagane, wolne, czynne w odciążeniu, czynne z oporem, mają na celu utrzymanie ogólnej wydolności chorego. Co więcej, ćwiczenia wzmacniające obręcz barkową oraz mięśnie kończyn górnych są bardzo dobrym przygotowaniem do pionizacji lub - w dalszym etapie usprawniania - do nauki chodu, stanowiąc jednocześnie dużą podporę psychologiczną i motywację pacjenta do ćwiczeń. W procesie rehabilitacji należy również pamiętać o ćwiczeniach izometrycznych, które w najlepszy sposób zapobiegają zanikom mięśni oraz przyspieszają przyrost ich masy i siły.
Reklama
Rokowanie
Bardzo groźnym powikłaniem, często spotykanym u osób po urazie rdzenia kręgowego są odleżyny. Są to rany powstałe na skutek zaburzeń troficznych skóry, powstające często w okolicach jej uciśnięcia. Pierwsze objawy w postaci blednącego zaczerwienienia można zaobserwować już w kilka godzin po urazie. U osób z zaburzeniami czucia odleżyny pojawiają się częściej, jak również trudniej się goją. Chorzy z uszkodzeniem rdzenia w odcinku lędźwiowym są mniej narażeni na powikłania płucne i zakrzepowo-zatorowe choroby, w stosunku, do tych pacjentów, u których uraz wystąpił na wyższym poziomie rdzenia, ze względu na zachowanie zwykle większej sprawności fizycznej. Pełne rokowanie co do wyleczenia zostaje postawione po przeanalizowaniu przyczyny pierwotnej choroby.
Profilaktyka
Profilaktyka wtórna choroby skupia się na niedopuszczeniu do pogorszenia stanu chorego poprzez zaniechanie rehabilitacji bądź zaniedbanie czynności pielęgnacyjnych. Istotną rolę, już w okresie szpitalnym, odgrywa skuteczna profilaktyka przeciwodleżynowa obejmującą przede wszystkim:
- regularną zmianę pozycji ciała pacjenta, co 2-3h
- wykonywanie ćwiczeń biernych kończyn porażonych oraz ćwiczeń czynnych tych części ciała, które mają zachowane funkcje
- używanie sprzętu (wałki, kliny, poduszki, materace przeciwodleżynowe) przy zmianach pozycji ułożenia
- zachowanie odpowiedniej higieny osobistej pacjenta, zadbanie o odpowiedni stan skóry
- stosowanie środków przeciwodleżynowych (maści, kremy, płyny)
Reklama
Podsumowanie
Zespół ogona końskiego to jeden z rodzajów uszkodzeń na poziomie rdzenia kręgowego, do którego dochodzi w wyniku ucisku rdzenia bądź jego urazu. Częstą przyczyną są przepukliny jądra miażdżystego w tym obszarze. Do objawów zespołu zalicza się bóle korzeniowe (typu rwy kulszowej), charakterystyczne zaburzenia czucia w obrębie ud, pośladków i krocza, a także niedowłady i mogące pojawić się z czasem zaniki mięśni w obrębie podudzia i stopy. Chorzy mogą też cierpieć z powodu zaburzeń opróżniania pęcherza moczowego, zaparć czy zaburzeń czynności seksualnych. Rozpoznanie choroby stawia zwykle lekarz neurolog, posiłkując się badaniami obrazowymi, jak zdjęcie RTG kręgosłupa i/lub rezonans magnetyczny tego obszaru. W części przypadków możliwe jest leczenie operacyjne schorzenia. Leczenie zachowawcze zespołu ogona końskiego skupia się na odpowiednio dobranej terapii przeciwbólowej, właściwie prowadzonej rehabilitacji oraz stosowaniu profilaktyki: przeciwodleżynowej, jak i zabezpieczającej układ moczowy chorego. Rokowanie w chorobie zależy zwykle ściśle od wywołującej ją przyczyny pierwotnej.
Autor:
mgr Sylwia Płusa