RZS czyli reumatodialne zapalenie stawów to przewlekła choroba zapalna, atakująca stawy oraz różne narządy. Istotą choroby jest czynnik zapalny, prowadzący do niszczenia stawów oraz uszkodzeń wielonarządowych. Podłoże choroby nie do końca jest poznane. Najprawdopodobniej do rozwoju choroby konieczne jest wystąpienie kilku czynników w tym samym czasie (płeć – kobiety chorują częściej niż mężczyźni, obciążenia genetyczne, stres, używki).
RZS objawia się bólem, sztywnością i obrzękiem w obrębie stawów, głównie małych stawów rąk i nóg. Postępujący i przewlekły charakter schorzenia, prowadzą do stopniowego i nieodwracalnego niszczenia chrząstki, struktur stawu oraz sąsiadujących struktur (więzadła, ścięgna), objawiającymi się wtórnymi zmianami zwyrodnieniowymi.
Reklama
RZS – charakterystyczne objawy
Początek choroby może mieć przebieg zarówno ostry jak i przewlekły, ale u większości pacjentów rozwija się stopniowo i podstępnie. Pierwsze objawy potrafią być niespecyficzne i dotyczą bólu mięśni czy spadku masy ciała. Objawy te mogą wyprzedzać nawet charakterystyczne objawy stawowe. Wszystko to powoduje, że może minąć nawet kilka miesięcy od pierwszych objawów do postawienia diagnozy, gdyż pacjenci początkowo nie wiedzą gdzie leży przyczyna. Typowe zmiany dla RZS lokalizują się w obrębie małych stawów, międzypaliczkowych bliższych, śródręczno-paliczkowych, nadgarstkowych czy śródstopno-paliczkowych.
Objawy w RZS możemy podzielić na stawowe i pozastawowe. Rozwój zmian w obrębie stawów przebiega w etapach:
- zapalenie błony maziowej stawów (wysięk, obrzęk, przekrwienie, rozrost)
- powstanie ziarniny zapalnej
- przekształcenie ziarniny w łuszczkę stawową
- powstanie zrostów pomiędzy łuszczką przeciwnych stron stawów prowadzące do usztywnienia stawu
Wśród głównych objawów stawowych charakterystycznych dla RZS wymienia się:
- ból
- sztywność
Ból i sztywność charakteryzują się największym nasileniem po nocy, po kilkugodzinnym nieruszaniu stawem, jest to tzw. „sztywność poranna”. „Rozruszanie” stawu przynosi ulgę w bólu, gdyż pod wpływem ruchu dochodzi do rozprowadzenia nagromadzonego płynu. Objawy te dotyczą głównie drobnych stawów rąk i stóp, i co ważne występują symetrycznie. Choć zdarza się czasami, iż jako pierwsze pojawia się zapalenie jednego dużego stawu, np. biodrowego, kolanowego.
- tkliwość stawów
- ograniczenie zakresu ruchu
- deformacja „zajętych” stawów
Natomiast wśród objawów pozastawowych obserwuje się:
- zaniki mięśniowe
- stany zapalne w obrębie ścięgien i pochewek ścięgnistych
- guzki reumatoidalne (tworzą się w tkance podskórnej, w miejscach narażonych na ucisk)
- parestezje w obrębie kończyn
Reklama
Postępowanie fizjoterapeutyczne w RZS
Postępowanie fizjoterapeutyczne jest częścią kompleksowego procesu leczenia, a dobór metod i technik uzależniony jest przede wszystkim od stanu pacjenta. Warto wiedzieć, iż wyróżniamy 4 okresy choroby, które różnicują się pod względem nasilenia zmian:
- okres wczesny – charakteryzuje się występowaniem bólu stawów, obrzęków, sztywności porannej czy zmienionych obrysów
- okres umiarkowany – obejmuje dodatkowo poza zmianami stawowymi, również zmiany okołostawowe, takie jak: zaniki mięśniowe oraz przykurcze. W RTG widoczne są zmiany osteoporotyczne oraz uszkodzenia chrząstki.
- okres zaawansowany – dochodzi do nasilenia występujących wcześniej zmian, a także do trwałych uszkodzeń w obrębie stawów. Obserwuje się również zmiany w narządach wewnętrznych, osteoporoza ulega nasileniu. Zmiany mają charakter trwały.
- okres schyłkowy – ostatni etap, w którym do trwałych uszkodzeń dołączają włókniste zrosty oraz duże usztywnienie stawów.
Rolą fizjoterapii jest osiągnięcie jak największej sprawności w okresie remisji, natomiast okresy zaostrzenia wymagają ograniczenia lub nawet całkowitego zaprzestania rehabilitacji. Wówczas ważniejszą rolę odgrywa farmakoterapia, której celem jest wyciszenie choroby. Warto mieć na uwadze, iż fizjoterapia ma równoważne znaczenie względem farmakoterapii i obie te metody powinny być ze sobą łączone.
Fizjoterapia w RZS ukierunkowana jest na poprawę funkcji w codziennym życiu. Ćwiczenia dążą do reedukacji prawidłowych wzorców ruchowych, a także do zmniejszenia dolegliwości bólowych. W leczeniu wykorzystuje się szereg zabiegów, zarówno z zakresu kinezyterapii, masażu jak i fizykoterapii. Istotną rolę odgrywa również indywidualna terapia manualna, ukierunkowana na przywrócenie prawidłowej pracy stawów.
W ramach postępowania fizjoterapeutycznego wykorzystuje się zabiegi z zakresu fizykoterapii:
- elektroterapia
- krioterapia
- magnetoterapia
- ciepłolecznictwo
- hydroterapia
Kinezyterapia, prowadzona przede wszystkim w okresach remisji, ma na celu uświadomienie chorego o korzyściach płynących z aktywności fizycznej, wyrobienie nawyku regularnych ćwiczeń, zwiększenie zaangażowania w proces leczenia, a także wykształcenie prawidłowych wzorców ruchowych.
Ćwiczenia są indywidualnie dobierane, gdyż mają one na celu, w zależności od stanu pacjenta, działanie przeciwbólowe, poprawę zakresów ruchu oraz elastyczności tkanek miękkich, reedukację prawidłowych wzorców ruchowych czy poprawę w zakresie siły mięśniowej. Ćwiczenia wykorzystywane w terapii dzielimy na następujące grupy:
- ćwiczenia bierne – mające na celu „rozruszać” staw
- ćwiczenia czynne w odciążeniu – zapewniają potrzebny stawowi ruch w warunkach odciążenia, co daje możliwość ruchu bez prowokowania dolegliwości bólowych
- ćwiczenia poprawiające ruchomość oraz elastyczność – techniki rozciągające oraz poprawiające elastyczność tkanek miękkich, przeciwdziałają powstawaniu przykurczów mięśniowych
- ćwiczenia izometryczne – ukierunkowane na poprawę siły mięśniowej, jednocześnie nie powodujące drażnienia powierzchni stawowych (ćwiczenia izometryczne – napięcie mięśnia, bez wykonania ruchu)
- wyciągi odbarczające powierzchnie stawowe
- ćwiczenia funkcjonalne w oparciu o codzienne aktywności, ćwiczenia samoobsługi
- ćwiczenia ogólnousprawniające
Prowadzone badania nad skutecznością prowadzonego postępowania fizjoterapeutycznego, wskazują iż łączenie indywidualnych ćwiczeń z krioterapią, przynosi bardzo dobre efekty w zakresie zmniejszenia dolegliwości bólowych oraz poprawy funkcji narządu ruchu. Krioterapia prowadzona może być zarówno z wykorzystaniem krioterapii miejscowej jak ogólnoustrojowej (kriokomora). Efekty zauważalne były po 3 tygodniach zabiegów.
Poza prowadzonym postępowaniem fizjoterapeutycznym, bardzo ważnym elementem leczenia jest codzienna, samodzielna aktywność pacjentów. Zaleca się aktywność co najmniej 3 razy w tygodniu po około 45 minut. Działania powinny obejmować zarówno kierunkowe ćwiczenia na „zajęte” stawy (wyuczone w trakcie rehabilitacji) jak i ogólnoustrojową aktywność, taką jak jazda na rowerze, spacery czy pływanie.
Cykliczne postępowanie fizjoterapeutyczne uzupełnione o indywidualne ćwiczenia prowadzi do zmniejszenia aktywności choroby, poprawy ruchomości stawów oraz poprawy jakości życia.
Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Marta Baran, Rola fizjoterapii w kompleksowym leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów w okresie remisji, „Acta Salutem Scientiae” nr 1/2019, s. 53-65.
- Katarzyna Krekora, Aleksandra Sawicka, Jan Czernicki, Wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na dolegliwości bólowe chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, Balneologia Polska; 307-312
Reklama