Natryski wodne (bicze szkockie)

Charakterystyka

Natryski wodne są zabiegami należącymi do działu hydroterapii. Oferuje je większość ośrodków fizjoterapeutycznych w całej Polsce. Wykonywanych jest wiele rodzajów natrysków. Różnią się one np. temperaturą (zimne, gorące, o zmiennej temperaturze) i/lub sposobem padania strumienia wody na ciało pacjenta (np. deszczowy, nitkowy). Mogą one być wykonywane na całe ciało, a także miejscowo. Warto wspomnieć, że istnieje też podział na natryski wodne stałe i ruchome. Jednym z najpopularniejszych natrysków ruchomych jest zabieg określany jako bicze szkockie. Charakteryzuje się on działaniem na ciało pacjenta silnego strumienia wody o zmiennej, ale ściśle ustalonej temperaturze. Zabieg jest wykonywany wyłącznie na zlecenie lekarza przez specjalnie przeszkolony personel. Bicze szkockie są silnie bodźcowe tzn. znacznie oddziałują na organizm. Pacjenci chętnie korzystają z tego zabiegu, jednak należy pamiętać, że konieczne jest bezwzględne stosowanie się do przeciwwskazań. W większości przypadków na zabieg ten kwalifikowani są pacjenci zdrowi.

Przygotowanie się do zabiegu

Przed zabiegiem pacjent powinien wziąć kąpiel. Ważne jest, aby usunąć z ciała kremy, maści i kosmetyki. Należy zdjąć biżuterię i inne ozdoby z okolicy poddawanej zabiegowi. Bicze szkockie najlepiej przyjmować na nagie ciało. Jednak jeśli pacjent czuje się w takim stanie niekomfortowo dozwolone jest założenie przez mężczyzn kąpielówek, natomiast przez kobiety dwuczęściowego stroju kąpielowego. Koniecznie trzeba zabrać ze sobą klapki basenowe, które będą służyć wyłącznie do poruszania się po pomieszczeniu, w którym wykonywany jest zabieg oraz ręcznik kąpielowy. Należy zaopatrzyć się również w czepek kąpielowy, w celu ochrony włosów przed zamoczeniem. Skóra pacjenta w miejscu poddawanym zabiegowi powinna być pozbawiona uszkodzeń, a także wyprysków i innych owrzodzeń.

Metodyka wykonania zabiegu

Natryski wodne generowane są przez specjalnie skonstruowane urządzenia, połączone z dyszami (jedną, dwoma bądź kilkoma), przez które wypuszczana jest woda o danej temperaturze pod ściśle określonym ciśnieniem. W przypadku biczów szkockich urządzenie to nosi nazwę katedry natryskowej. Głowica natryskowa jest połączona specjalnym wężem z katedrą oraz regulatorami, niezbędnymi do szybkiej zmiany parametrów wypuszczanego strumienia wody. Możliwe jest stosowanie specjalnych nakładek, które modulują strumień wody. Praktycznym rozwiązaniem jest zastosowanie nakładki uniwersalnej, jednak z możliwością regulacji strumienia wody w zakresie od 5 do 20 mm bez konieczności przerywania natrysku. Aby zabieg był skuteczny należy dobrać ciśnienie wody w taki sposób, aby wypuszczany strumień spadał na posadzkę w odległości ok. 6 metrów od aparatu (od 400 do 600 kPa). Zabieg odbywa się w specjalnym pomieszczeniu wyłożonym płytkami. Pacjent przygotowany do zabiegu ustawia się na wyznaczonym miejscu w odległości ok. 3 m od katedry natryskowej. Z racji tego, że bicze szkockie aplikowane są na ciało pacjenta w pozycji stojącej, znajdują się tam uchwyty, których można przytrzymywać się w razie potrzeby. Natryski zazwyczaj rozpoczyna się od nieco mniejszego ciśnienia wody, stopniowo zwiększając ciśnienie do wybranego dla danego pacjenta. Natomiast kończąc zabieg ponownie obniża się  ciśnienie strumienia wody. Podczas wykonywania zabiegu niezwykle ważne jest, aby stale przesuwać strumień wody po ciele pacjenta. Wykonuje się natryski całościowe lub na poszczególne części ciała (najczęściej uda, kolana). W zależności od okolicy poddawanej biczom szkockim różni się droga po ciele pacjenta, jaką fizjoterapeuta prowadzi strumień wody. Natryski całkowite najpierw wykonuje się na tylną powierzchnię ciała pacjenta. Rozpoczyna się od zewnętrznej krawędzi lewej stopy, następnie kierując strumień wody przez zewnętrzna część podudzia i uda na pośladek (zatacza się trzy koła na mięśniach pośladkowych) oraz na tylną część tułowia. Strumień prowadzi się po mięśniach przykręgosłupowych do łopatki (zatacza się trzy koła wokół łopatki). W kolejnym etapie fizjoterapeuta kieruje bicze na ramię oraz wzdłuż niego, aż do palców. Następnie przechodzi na pośladki i przesuwa strumień wody po wewnętrznej stronie uda i podudzia do podłoża. W taki sam sposób postępuje ze stroną prawą pacjenta, kończąc na zewnętrznej krawędzi stopy prawej. Analogicznie prowadzi się strumień wody na przedniej powierzchni ciała pacjenta. Wykonuje się również bicze na boczną powierzchnię ciała pacjenta. W takim przypadku musi on ustawić się bokiem do fizjoterapeuty i unosi ramię do góry. Fizjoterapeuta prowadzi pełny strumień od grzbietu stopy przez podudzie i udo, aż do miednicy, następnie osłabionym strumieniem polewa bok tułowia i ramię. W kolejnym etapie wraca wzdłuż ramienia i tułowia oraz uda i podudzia do podłoża. Następnie polewa osłabionym strumieniem wewnętrzną powierzchnię lewej kończyny dolnej od podłoża do połowy uda i z powrotem. W analogiczny sposób przeprowadza się natrysk na lewą boczną powierzchnię ciała pacjenta. W przypadku biczów szkockich kolan polewanie rozpoczynamy od tylnej strony prawego podudzia, potem tylna strona lewego podudzia, a następnie przednia strona również najpierw prawego, a potem lewego podudzia. Zabieg kończy się natryskiem na podeszwy stóp. Wykonuje się także bicze szkockie ud. Tym razem strumień wody kierowany jest na tylnej powierzchni od pięty do bioder, gdzie wykonuje się trzy okrążenia wokół pośladów i powraca do pięty. Na przedniej stronie zabieg wykonuje się analogicznie, natomiast okrążenia wykonuje się wokół rzepki. Następnie pacjent ustawia się prawym bokiem i fizjoterapeuta kieruje strumień po zewnętrznej powierzchni podudzia i uda oraz osłabionym strumieniem po wewnętrznej stronie lewej kończyny (analogicznie, jak przy biczach szkockich całościowych). W taki sam sposób prowadzi się zabieg po lewej stronie ud pacjenta. W czasie trwania zabiegu fizjoterapeuta odpowiednio reguluje ciśnienie wody dostosowując je do powierzchni ciała, jaka jest obecnie polewana. Bicze szkockie charakteryzują się tym, że w trakcie trwania zabiegu poza zmianą ciśnienia, zmienia się także temperatura wody. Standardowo prowadzony jest natrysk na zmianę ciepłą i zimną wodą. Można rozpocząć go zimną lub ciepłą wodą, jednak ważne jest, aby zakończył się zimną wodą. Należy pamiętać, że jeśli podczas trwania zabiegu pacjent poczuje się źle powinien natychmiast poinformować o tym fizjoterapeutę. Wykonując bicze szkockie bezwzględnie omija się niektóre miejsca na ciele oraz części ciała pacjenta, takie jak głowa, szyja, nadbrzusze, piersi u kobiet, a także narządy płciowe. Bicze szkockie można łączyć z innymi zabiegami z zakresu fizykoterapii, jednak po natrysku należy odczekać około 30 minut przed kolejnym zabiegiem. Wskazane jest stosowanie kinezyterapii po biczach szkockich. Jednak należy pamiętać, że łączenie tych form ma sens tylko wtedy, gdy do ćwiczeń przystąpi się nie później niż po 30 minutach od wykonania natrysków. W niektórych przypadkach wskazane jest poprzedzenie zabiegu skorzystaniem z sauny fińskiej.

Dawkowanie

Dawkowanie zabiegu uzależnione jest od stosowanego ciśnienia i temperatury wody, kąta padania strumienia wody, wielkości powierzchni ciała objętej zabiegiem, a także osobniczej wrażliwości pacjenta. Bicze szkockie charakteryzują się zmienną temperaturą podczas zabiegu. Jeden cykl zawiera natrysk o temperaturze 40 °C przez 1-2 minuty oraz natrysk o temperaturze 20 °C lub niższej przez 20-30 sekund. Podczas jednego zabiegu cykl powtarza się 2-krotnie. Tak więc natrysk trwa około 3-4 minut. Oczywiście natrysk całkowity trwa dłużej niż natrysk częściowy, a regulacja parametrów, takich jak ciśnienie czy temperatura wody, pozwala na bardziej elastyczne dostosowanie czasu trwania zabiegu do konkretnego pacjenta. Zazwyczaj bicze szkockie wykonuje się co drugi dzień przez 2-3 tygodnie. Istnieje możliwość stosowania ich codziennie przez okres 1-2 tygodni. Jest to uzależnione od schorzenia oraz efektów terapeutycznych jakie chce się osiągnąć.

Działanie na organizm

Bicze szkockie silnie działają na organizm człowieka. Ma to związek z dużym ciśnieniem pod jakim wypuszczany jest strumień wody uderzający w ciało człowieka. Bicze szkockie pobudzają krążenie krwi w skórze, w miejscu poddawanym zabiegowi. Powoduje to szybszy jej przepływ, a przez to lepsze dotlenienie i odżywienie tkanek. Zjawisko to wpływa także na szybsze usuwanie produktów metabolizmu i toksyn. Należy zaznaczyć, że eksponowanie ciała na bicze szkockie wpływa na przyspieszenie przemiany materii, a przez to wspomaga regenerację komórek i przyspiesza spalanie tkanki tłuszczowej. Również zmienna temperatura odgrywa w tym zabiegu dużą rolę. Poddawanie skóry natryskowi raz zimną, raz ciepłą wodą prowadzi do uruchomienia zjawiska zwanego grą naczyń krwionośnych. Polega ono na naprzemiennym zwężaniu i rozszerzaniu naczyń zgromadzonych w skórze. Bicze szkockie wpływają drażniąco na zakończenia nerwowe znajdujące się w skórze. Pobudzają tym samym autonomiczny układ nerwowy, odpowiedzialny za unerwienie narządów wewnętrznych. Dzięki temu zabieg pośrednio wpływa na regulację ich pracy. Bicze szkockie powodują przyspieszenie oddechu, co w konsekwencji prowadzi do lepszego dotlenienia mózgu. Przez to zabieg wpływa na poprawę procesów myślowych, a także psychiczne odprężenie. Bicze szkockie można porównać do silnego masażu. Powodują one zmniejszenie napięcia mięśni, a przez to ich rozluźnienie. Pacjenci po zabiegu są odprężeni i zrelaksowani. Stan ten pogłębia się podczas co najmniej pół godzinnego odpoczynku po zabiegu.

Wskazania

Do głównych wskazań do stosowania biczów szkockich należą:

• Choroby reumatyczne mięśni i stawów w stanie przewlekłym;
• Rwa kulszowa;
• Neuralgie;
• Zaburzenia miesiączkowania;
• Zaburzenia ze strony układu pokarmowego;
• Otyłość, zwiększony poziom cholesterolu i trójglicerydów (tylko po uprzednim skorzystaniu z sauny);
• Przeciążenia mięśni;
• Bóle mięśni;

Przeciwwskazania

Jako główne przeciwwskazania do stosowania biczów szkockich wymienia się:

• Procesy zapalne;
• Żylaki, zakrzepy;
• Hemofilię;
• Skłonność do powstawania krwiaków i wybroczyn podskórnych;
• Ostre infekcje i stany podgorączkowe;
• Krwawienia i zagrożenie krwawieniami;
• Choroby serca i układu krwionośnego;
• Ogólne osłabienie i wyniszczenie organizmu;
• Podeszły wiek;
• Wątłą budowę ciała;
• Zwiększoną wrażliwość nerwowa;
• Nadpobudliwość;
• Utrudniony kontakt z pacjentem.

Reklama

Podsumowanie

Natryski wodne są zabiegami, z których pacjenci chętnie korzystają. Ich wykonanie oferuje większość placówek fizjoterapeutycznych. Jednym z najpopularniejszych zabiegów należących do natrysków wodnych są bicze szkockie. Ich istotą jest emitowanie na ciało pacjenta silnego strumienia wody o zmiennej temperaturze. Zabieg powoduje rozluźnienie mięśni oraz lepsze dotlenie organizmu. Poprzez działanie na zakończenia nerwowe znajdujące się w skórze, pośrednio wpływają na regulację pracy narządów wewnętrznych. Ze względu na silnie działanie na organizm, bicze szkockie wykonywane są wyłącznie na zlecenie lekarza przez wyspecjalizowany personel.

Autor:
mgr Monika Olszówka