Terapia kobiet w ciąży

Zmiany w organizmie kobiety w czasie ciąży

Ciąża jest jednym z ważniejszych momentów w życiu kobiety, w którym dochodzi do wielu zmian w organizmie. Jest to czas, w którym organizm przechodzi w ciągu dziewięciu miesięcy szereg przemian, tak aby zapewnić najlepsze warunki dla rozwijającego się płodu. 

Narządem, który ulega największym zmianom jest zdecydowanie macica, która rozrasta się do „worka mięśniowego” o wadze 1000g i pojemności 5 litrów (waga początkowa 70g). Do zwiększenia masy dochodzi w wyniku przerostu włókien mięśniowych. Największe zmiany obejmują okolicę dna macicy. Rozrastająca się macica wymusza zmiany w obrębie miednicy, która musi dostosować swoje wymiary do rozwijającego się płodu. Jest to możliwe w dużej mierze dzięki działaniu hormonów płciowych (progesteron i estrogeny) oraz relaksyny (polipeptydowy hormon, wpływający w czasie porodu na rozluźnienie spojenia łonowego), które wpływają na zwiększenie elastyczności tkanki łącznej. Zwiększająca swoje wymiary miednica charakteryzuje się także znacznie większą ruchomością, zwłaszcza w obrębie spojenia łonowego oraz stawów krzyżowo-biodrowych.

Zauważalne są także zmiany w obrębie aparatu ruchu, na co wpływ ma rozwijający się płód. W związku ze zwiększeniem masy macicy dochodzi do przemieszczenia się środka ciężkości oraz pogłębienia krzywizn kręgosłupa (pogłębienie lordozy lędźwiowej i szyjnej). Zmiany w obrębie kręgosłupa często są przyczyną wzmożonego napięcia w obrębie mięśni i więzadeł, co może prowokować dolegliwości bólowe, uczucie zmęczenia i sztywności, a także bóle promieniujące do kończyn (zarówno górnych jak i dolnych).

Najczęstsze dolegliwości ciężarnych kobiet

• Bóle kręgosłupa – zwłaszcza w odcinku lędźwiowym
• Wzmożone napięcie mięśniowe w obrębie mięśni szyi, barków
• Bóle promieniujące wzdłuż pośladka i kończyny dolnej
• Bóle w obrębie miednicy – zarówno z przodu jak i tyłu
• Obrzęki rąk i nóg
• Drętwienia palców
• Ból w obrębie stawów kolanowych i biodrowych po dłuższej aktywności lub staniu
• Wysiłkowe nietrzymanie moczu (czynności prowokujące: kichanie, kaszel, dźwiganie)

Aktywność fizyczna w okresie ciąży – najskuteczniejsza profilaktyka

Ciąża o przebiegu fizjologicznym nie wykazuje przeciwwskazań do umiarkowanej aktywności fizycznej. Doniesienia naukowe wskazują, iż wydolność kobiety ciężarnej jest na poziomie kobiety nie będącej w ciąży. W okresie między 25 a  32 tygodniem dochodzi do zwiększenia pojemności wyrzutowej serca, a w związku z tym  także do objętości krwi. Wzrostowi ulega także wentylacja płuc. Takie zmiany w organizmie kobiety stwarzają warunki do prowadzenia regularnej aktywności fizycznej, która ma na celu ograniczenie w jak największym stopniu różnych dolegliwości.

Wiele kobiet, nawet w ciąży o przebiegu fizjologicznym, boryka się z różnymi problemami. Często pojawią się obrzęki i kurcze w obrębie kończyn dolnych, dochodzi także do stopniowego rozluźniania się więzadeł w obrębie miednicy i kręgosłupa. Rozwijająca się ciąża wpływa także na zmianę postawy ciała – środek ciężkości przesuwa się do przodu, a kobieta chcąc to kompensować odchyla się do tyłu. Swoje ustawienia zmienia także miednica, która ustawia się w przodopochyleniu co niekorzystnie wpływa  na odcinek lędźwiowy kręgosłupa (wzmożone napięcie, dolegliwości bólowe). Równie ważnym problemem jest narastające rozciągnięcie mięśni w obrębie brzucha. 

W związku z tak licznymi zmianami jakie mają miejsce w przebiegu ciąży, ważnym aspektem jest odpowiednio dobrana aktywność, która jest ukierunkowana poprawę statyki ciała.
W zależności od możliwości oraz wcześniejszej aktywności wprowadza się ćwiczenia czynne w pełnych zakresach, ćwiczenia uelastyczniające mięśnie brzucha oraz mięśnie w obrębie kręgosłupa, a także ćwiczenia rozciągające i oddechowe. Mają one na celu:

• utrzymanie bądź odtworzenie pełnych zakresów ruchomości w stawach
• rozciąganie tkanek miękkich, głównie w obrębie miednicy i kończyn dolnych i kręgosłupa
• poprawę postawy ciała, w wyniku wzmacniania słabszych grup mięśniowych
• pobudzenie układu krążenia

Terapia ciężarnych kobiet  

Terapia w rozejściu spojenia łonowego

Organizm przygotowując się do porodu zwiększa mobilność w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych oraz tkanek miękkich. Fizjologiczne jest także rozchodzenie się spojenia łonowego, co umożliwia przemieszczenia się dziecka do kanału rodnego. Ma to miejsce w ostatnich tygodniach ciąży, tj. między 36 a 38 tygodniem. Jednak często zdarza się, że kobiety zgłaszają dolegliwości okolicy spojenia dużo wcześniej, bo już w drugim trymestrze.

Taka sytuacja wymaga szczegółowego badania struktur tworzących miednicę, a także otaczających tkanek miękkich. 

Spojenie łonowe utworzone jest przez dwie kości łonowe połączone krążkiem zbudowanym z chrząstki włóknistej. Krążek zawiera przede wszystkim włókna kolagenowe, które zapewniają bardzo dobrą amortyzację, ale dużą gorszą sprężystość. Spojenie stabilizowane jest przez więzadła łonowe: górne, tylne oraz więzadło przednie, które łączy się z rozcięgnem mm. prostych brzucha oraz przywodzicieli. Zmiana ustawienia miednicy (przodopochylenie) powoduje, iż dochodzi do silnego rozciągania spojenia łonowego.

Postępowanie w rozejściu spojenia łonowego ukierunkowane jest na terapię stawów krzyżowo-biodrowych, rozluźnienie więzadeł okolicy biodrowo-lędźwiowej, redukowanie nadmiernego przodopochylenia miednicy, terapię dna miednicy oraz zmniejszenie wzmożonego napięcia mięśniowego i poprawę stabilizacji centralnej.

Stawy krzyżowo-biodrowe poddawane są technikom stawowym, które poprzez mobilizacje odtwarzają prawidłową ruchomość w stawie. W przypadku tkanek miękkich zastosowanie mają techniki powięziowe, masażu głębokiego oraz poizometrycznej relaksacji mięśni (głównie mięśnia gruszkowatego oraz czworobocznego lędźwi). Wprowadza się także ćwiczenia poprawiające ruchomość w obrębie miednicy w różnych pozycjach – siad na piłce, klęk podparty, leżenie tyłem i bokiem.

Terapia dna miednicy

W czasie ciąży największe zmiany obejmują miednicę, która musi dostosowywać się do rozwijającego płodu. W tym czasie dochodzi do rozciągnięcia struktur dna miednicy, dlatego ważne jest wprowadzanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie miednicy w okresie ciąży. Grawitacja oraz płód przez kilka miesięcy wywierają wzrastający nacisk na mięśnie, które jeśli nie będą stymulowane, mogą stać się niewydolne, co w konsekwencji prowadzić może do:

• wysiłkowego nietrzymania moczu
• obniżenia lub wypadnięcia narządów moczowo-płciowych
• zaburzeń w okolicy odbytu (hemoroidy, zaparcia, nietrzymanie stolca)
• dolegliwości bólowych w obrębie kręgosłupa lędźwiowego (objaw niestabilności)

Pierwszym etapem postępowania jest wdrożenie ćwiczeń, które muszą być celowane w mięśnie dna miednicy. Należy unikać wzmacniania skurczu poprzez napięcie pośladków czy ud. Kobiety, które mają problem z wyizolowanym skurczem, mogą stosować różnego rodzaju baloniki, stożki, kulki dopochwowe, które pozwalają zrozumieć specyfikę ćwiczenia.

W przypadku nasilonych dolegliwości lub braku efektów po ćwiczeniach, wykorzystywane są także inne formy leczenia:

• farmakoterapia
• elektrostymulacja poprawia ukrwienie oraz poprzez regularne skurcze wpływa na wzmocnienie mięśni
• leczenie chirurgiczne najczęściej polega na podwieszeniu szyi pęcherza moczowego

W terapii dna miednicy ważnym aspektem jest także zmiana stylu życia, poprzez redukcję masy ciała oraz regularną aktywność fizyczną

Bardzo częstą dolegliwością zgłaszaną przez ciężarne kobiety są dolegliwości kręgosłupa, przede wszystkim w jego części lędźwiowo-krzyżowej. Przyczyn tego stanu jest wiele, choćby zwiększająca się masa ciała oraz zmieniona sylwetka, ale także wcześniejsze problemy z kręgosłupem, które nasilają się w okresie ciąży.

Zwiększająca się masa ciała w ciąży jest zjawiskiem fizjologicznym, ale  zdarza się, iż kobieta przybiera na wadze zdecydowanie za dużo. Każdy dodatkowy kilogram wpływa obciążająco na struktury aparatu ruchu, zaburza prawidłową postawę ciała, a także utrudnia  wykonywanie jakichkolwiek ćwiczeń. Bezpieczny przyrost wagi powinien się znajdować w zakresie 9-15 kilogramów.

Rozwijająca się ciąża sprawia, że brzuch kobiety ciężarnej staje się z każdym dniem większy, co wpływa na przemieszczenie się środka ciężkości. Kobiety często kompensując sobie te zmiany, odchylają się do tyłu, co niestety może być przyczyną dolegliwości kręgosłupa. W okresie ciąży, typowe jest także pogłębienie krzywizn kręgosłupa, zwłaszcza w odcinku lędźwiowym. Objawia się to wówczas wzmożonym napięciem mięśni przykręgosłupowych oraz więzadeł.

Zmieniona sylwetka ma swoje odbicie również w tkankach miękkich, w których często uwidacznia się nierównowaga mięśniowa pomiędzy antagonistami (mięśnie przeciwstawne). Ma to istotne znacznie w obrębie miednicy, która jeśli będzie znajdować się w znacznym przodopochyleniu może prowokować dolegliwości bólowe zarówno ze strony stawów krzyżowo-biodrowych jak i kręgosłupa lędźwiowego.

Wśród przyczyn prowokujących dolegliwości bólowe nie należy zapominać o hormonach, które w okresie ciąży wydzielane są bardzo intensywnie. Jednym z nich jest relaksyna, hormon wpływający rozluźniająco na więzadła w obrębie miednicy i kręgosłupa. Działanie to ukierunkowane jest na przygotowanie organizmu do narodzin dziecka. Niewydolność więzadłowa wpływa niekorzystnie na stabilizację kręgosłupa, co zmniejsza jego odporność na obciążenia zewnętrzne.

Wśród tak wielu możliwych przyczyn, czasami ciężko jest wskazać konkretnie, która sprowokowała dolegliwości, dlatego postępowanie musi być kompleksowe i obejmować wszystkie aspekty.

Istotnym elementem jest profilaktyka, czyli niedopuszczenie do rozwinięcia się bólu. Podstawowymi działaniami jest regularna aktywność oraz dieta, które zapewnią prawidłowe przybieranie na wadze. Wśród ćwiczeń zalecane są umiarkowane wysiłki o charakterze tlenowym, które pobudzą cały organizm, ale także ćwiczenia rozciągające i rozluźniające. Dużo uwagi należy poświęcić mięśniom przykręgosłupowym, mięśniom kończyn dolnych oraz całej obręczy biodrowej.

Utrzymujący się ból jest wskazaniem do podjęcia terapii, która obejmuje:

• techniki mobilizacyjne dla stawów
• techniki powięziowe
• masaż głęboki oraz praca na więzadłach miednicy i kręgosłupa
• techniki energizacji mięśni
• nauka samodzielnej mobilizacji oraz przyjmowania pozycji rozluźniających

Podsumowanie

Kobiety ciężarne w związku ze zmianami jakie przechodzi ich organizm narażone są na wystąpienie pewnych dolegliwości. Wśród najczęstszych problemów z jakimi borykają się ciężarne wyróżnia się bóle kręgosłupa, miednicy oraz problemy z krążeniem w obrębie kończyn dolnych (obrzęki, zastoje żylne).

Bardzo istotna dla przebiegu ciąży jest świadomość czynników zaburzających prawidłowe funkcjonowanie aparatu ruchu. W wielu przypadkach, wprowadzenie aktywności fizycznej oraz ukierunkowanych ćwiczeń, istotnie redukuje objawy bólowe. Jednak czasami konieczna jest terapia, choć ciągle można się spotkać z przekonaniem, iż kobiety ciężarne nie mogą być poddawane żadnym zabiegom.

Terapia w głównej mierze ukierunkowana jest na odzyskanie prawidłowych zakresów ruchomości w stawach, obniżenie wzmożonego napięcia mięśniowego, dążenie do równowagi mięśniowej pomiędzy antagonistami,  a także korekcję postawy ciała.


Autor:
mgr Katarzyna Kumor
fizjoterapeuta