Fizjoterapia uroginekologiczna pomimo rozwoju w ostatnich latach, nadal pozostaje dziedziną fizjoterapii mało znaną i docenianą. A to zdecydowanie błąd, ponieważ możliwości i efekty leczenia uroginekologicznego mają ogromny wpływ na poprawę jakości życia kobiet. Fizjoterapia uroginekologiczna zajmuje się problemami w funkcjonowaniu w obszarze miednicy mniejszej, ale także stanowi istotny element leczenia operacyjnego jak i farmakologicznego.
Wysiłkowe nietrzymanie moczu, opadanie narządów miednicy mniejszej czy zaparcia, to tylko niektóre z problemów, którymi zajmuje się fizjoterapia uroginekologiczna. Również okres ciąży i później połogu jest czasem, kiedy warto skonsultować się z fizjoterapeutą w celu rozpoczęcia profilaktyki lub ewentualnego leczenia.
W dalszej części artykułu przedstawione zostaną wskazania do terapii, jej możliwości, a także pokrótce anatomia obszaru dna miednicy.
Reklama
Anatomia dna miednicy
Obręcz miedniczna człowieka zbudowana jest z parzystej kości miednicznej oraz pojedynczej, położonej centralnej kości krzyżowej, które razem tworzą silny „pierścień”. Kość miedniczna zbudowana jest z następujących kości:
- łonowa
- biodrowa
- kulszowa
Miednica, stanowi miejsce, do którego przyczepiają się mięśnie, a także umocowane są różne narządy. Ściany boczne (kostne) pokrywają mięśnie, natomiast ściana dolna utworzona jest przez mięśnie i ich powięzi. Boczne ściany miednicy pokrywają obustronnie:
- mięsień zasłaniacz wewnętrzny
- mięsień gruszkowaty
- mięsień biodrowy
Dno miednicy jest strukturą, która w płaszczyźnie pionowej ma układ warstwowy. Składa się z trzech uzupełniających się warstw:
- przepona miednicy – główną strukturą tej warstwy jest mięsień dźwigacz odbytu, który rozpościera się pomiędzy kością guziczną a łonową, tworząc „podłogę” dla całego tułowia. Mięsień ten odpowiada za wypełnianie podstawowych funkcji przepony miednicy.
- przepona moczowo-płciowa – warstwa składająca się z mięśnia zwieracza zewnętrznego cewki moczowej, zwieracza zewnętrznego odbytu oraz mięśnia poprzecznego głębokiego krocza.
- mięśnie powierzchowne krocza – tworzą parzyste mięśnie poprzeczne powierzchowne krocza, mięśnie opuszkowo-gąbczaste oraz mięśnie kulszowo-jamiste.
Mięśnie dna miednicy zbudowane są w większości (około 70%) z włókien czerwonych, przystosowanych do długotrwałych wysiłków, których rola polega przede wszystkim na zapewnieniu stabilizacji. Dno miednicy stanowi część mechanizmu stabilizującego, tzw. cylinder mięśni głębokich. Do mechanizmu stabilizującego poza dnem miednicy należą: przepona oddechowa, mięsień poprzeczny brzucha oraz mięśnie wielodzielne.
W dolnej części dna miednicy kobiety znajdują się ważne narządy wewnętrzne, takie jak: macica, pęcherz moczowy, pochwa czy odbyt, które podpierane są właśnie przez dno miednicy.
Reklama
Cele fizjoterapii uroginekologicznej
- zwiększenie świadomości własnego ciała, rozumiane jako korekta postawy ciała, świadomy oddech czy świadome rozluźnienie
- nauka aktywacji mięsni dna miednicy (nauka optymalnego skurczu mięśniowego)
- wzmocnienie w zakresie siły jak i wytrzymałości, a także poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej mięśni fazowych i tonicznych
- świadome angażowanie mięśni dna miednicy w stabilizację podczas różnorodnych aktywności
- poprawa elastyczności, tonusu oraz ukrwienia struktur dna miednicy
- utrwalenie skorygowanych wzorców ruchowych
Wskazania do fizjoterapii uroginekologicznej
- wysiłkowe nietrzymanie moczu
- pęcherz nadreaktywny
- obniżenie narządów miednicy mniejszej (macica, pęcherz moczowy, cewka moczowa, jelito cienkie, odbyt)
- zespoły bólowe dna miednicy
- zaparcia
- ból podczas współżycia
- rozejście mięśni prostych brzucha
- gazy pochwowe (gazy pochwowe – powietrze wydostające się z pochwy przypominające dźwiękiem gazy jelitowe)
- nietrzymanie gazów i stolca
- naglące nietrzymanie moczu (częsta, silna potrzeba oddania moczu mimo niewielkiego wypełniania pęcherza moczowego)
- zaburzenia w obrębie blizn (po pęknięciu lub nacięciu krocza oraz po cesarskim cięciu)
Wśród wskazań do terapii uroginekologicznej wymienia się także:
- trening mięśni dna miednicy w okresie ciąży i po porodzie
- trening mięśni dna miednicy w przewlekłych zespołach bólowych kręgosłupa
- przygotowanie do zabiegów operacyjnych w obrębie miednicy
Reklama
Fizjoterapia uroginekologiczna w okresie ciąży i połogu
Reklama
Fizjoterapia uroginekologiczna w okresie ciąży i połogu spełnia rolę profilaktyczną jak i terapeutyczną. Ciąża to czas kiedy w ciele kobiety zachodzą zmiany mające umożliwić poród. Mowa tu o zwiększającej swoje rozmiary macicy, zmianach ustawienia miednicy, a także jej poszerzeniu. Dochodzi także do zmiany sylwetki oraz środka ciężkości ciała. Rosnący płód wymusza powiększenie się macicy, a co za tym idzie rozciąganie i przeciążenia struktur więzadłowych oraz powięziowych.
Fizjoterapia uroginekologiczna w okresie ciąży
- redukcja dolegliwości bólowych kręgosłupa oraz miednicy
- utrzymanie sprawności i elastyczności mięśni dna miednicy
- korekcja postawy ciała (praca nad większą świadomością własnego ciała)
- działania profilaktyczne
Kolejnym dość częstym problemem w ciąży i już po porodzie jest nietrzymanie moczu. Wdrożenie działań profilaktycznych w kierunku utrzymania sprawności dna miednicy, a także działań ukierunkowanych na poprawę kontroli motorycznej oraz równowagi mięśniowej, znacząco obniżają ryzyko wystąpienia problemu nietrzymania moczu.
Poza dnem miednicy, fizjoterapia uroginekologiczna w okresie ciąży i połogu, wiele uwagi poświęca powłokom brzusznym, które w miarę rozwoju płodu ulegają rozciągnięciu. W wyniku rozciągania przedniej ściany brzucha dochodzi do zaburzenia balansu mięśniowego i w konsekwencji może prowadzić do rozejścia się mięśni prostych brzucha i rozciągnięcia kresy białej. Fizjoterapia uroginekologiczna zajmuje się zarówno działaniami profilaktycznymi jak i późniejszą terapią ukierunkowaną na odzyskanie funkcji mięśni brzucha.
Okres połogu to czas, w którym fizjoterapia uroginekologiczna znajduje również zastosowanie w terapii blizn, zarówno po nacięciu krocza jak i cesarskim cięciu. Terapia ukierunkowana jest przede wszystkim na uelastycznienie tkanek poprzez mobilizację blizn oraz tkanek sąsiadujących.
Fizjoterapia uroginekologiczna okołooperacyjna
W przypadkach zaawansowanych zmian, które nie kwalifikują się do leczenia zachowawczego, konieczne okazuje leczenie operacyjne. W takich przypadkach fizjoterapia uroginekologiczna znajduje zastosowanie jako działanie przedoperacyjne, przygotowujące do zabiegu, jak i działanie pooperacyjne. Postępowanie przedoperacyjne ma najczęściej na celu poprawę ogólnej sprawności, naukę ćwiczeń, które będą wykonywane po zabiegu, a także edukację. Natomiast postępowanie pooperacyjne dzieli się na fazę wczesną oraz późną. Faza wczesna to przede wszystkim działanie przeciwzakrzepowe oraz „uruchomienie” pacjentki po zabiegu. Natomiast faza późna obejmuje terapię blizny, działania edukacyjne, trening mięśniowy oraz świadomą kontrolę postawy ciała.
Fizjoterapia uroginekologiczna – profilaktyka
Fizjoterapia uroginekologiczna kładzie bardzo duży nacisk na działania profilaktyczne i edukacyjne. Poprzez zwiększanie świadomości ciała kobiet, a także naukę ćwiczeń, kobiety są w stanie uniknąć wielu problemów mających swoje podłoże w zaburzeniach dna miednicy.
Podstawą skutecznej profilaktyki jest zrozumienie istoty problemu i wdrażanie zmian w codziennym życiu, podczas wykonywania najprostszych czynności. Nawet niewielkie przeciążenia czy zaburzenia (postawy ciała, równowagi mięśniowej) stopniowo sumując się prowadzą do rozwoju nieprawidłowości w obrębie dna miednicy.
Reklama
Metody terapeutyczne wykorzystywane w fizjoterapii uroginekologicznej
- Techniki manualne – techniki wykorzystywane są do diagnozowania i leczenia struktur dna miednicy, a także terapii blizn. W obrębie dna miednicy terapia manualna wykonywana jest zarówno na strukturach zewnętrznych jak wewnętrznych. Celem technik manualnych jest zmniejszenie dolegliwości bólowych, regulacja napięcia mięśniowego, poprawa kurczliwości tkanek oraz ich rozciągliwości. Natomiast w przypadku blizn, dodatkowo dąży się do poprawy ślizgów tkankowych poprzez redukcję zrostów oraz wzrostu elastyczności.
- Elektrostymulacja - zabieg ukierunkowany na pobudzenie i wzmocnienie osłabionych mięśni oraz stymulację osłabionego unerwienia. Wykorzystuje się impulsy elektryczne, które za pomocą elektrody dopochwowej lub doodbytniczej wywołują mimowolne skurcze w obrębie określonych mięśni dna miednicy. Tak prowadzony trening prowadzi do wzmocnienia mięśni oraz poprawy w zakresie unerwienia, co sprawia że z czasem pacjentki mogą przejść na samodzielny trening wzmacniania mięśni.
- Trening mięśni dna miednicy – to indywidualnie dobrane zestawy ćwiczeń, które początkowo pacjentki wykonują pod opieką fizjoterapeuty, a w następnej kolejności samodzielnie w domu. Poza izolowanymi napięciami mięśniowymi, trening mięśni dna miednicy prowadzi się również w sposób bardziej funkcjonalny, wplatając go w bardziej złożone ruchy (wówczas aktywacji mięśni dna miednicy wzrasta). Mięśnie dna miednicy pracują w synergii z mięśniem poprzecznym brzucha, mięśniem wielodzielnym czy przeponą, ale także z mięśniami kończyn górnych i dolnych (duża zależność występuje pomiędzy mięśniami dna miednicy a rotatorami stawu biodrowego, przywodzicielami oraz odwodzicielami). W związku z powyższym warto wykorzystywać złożone ruchy do kształtowania prawidłowego funkcjonowania mięśni dna miednicy, wymaga to jedynie większej koncentracji i skupienia uwagi na własnym ciele.
- EMG Biofeedback – Biofeedback czyli Elektromiografia Funkcjonalna, pozwala na zbadanie aktywności nerwowo-mięśniowej podczas funkcjonalnych ruchów, utrzymywania postawy oraz leczenia i treningu. Terapia z wykorzystaniem Biofeedback polega na zaaplikowaniu elektrody dopochwowej połączonej z urządzeniem diagnostycznym umożliwiającym odczyt sygnałów mioelektrycznych (ocena funkcjonalna stanu mięśni, stan unerwienia, zdolność do skurczu). Daje to możliwość oceny i bieżącej korekty napięcia mięśniowego bądź aktywacji mięśni podczas terapii.
- Terapia behawioralna – działania terapeutyczne mające na celu redukcję nieprawidłowych nawyków ruchowych, a także sposobu reagowania organizmu na czynniki zewnętrzne (np. stres). Techniki behawioralne opierają się na prawach uczenia i warunkowania, które pozwalają pod wpływem powtarzanych bodźców na naukę nowych umiejętności. W przypadku zaburzeń w obrębie dna miednicy terapia behawioralna obejmuje trening pęcherza moczowego, świadome odciążanie dna miednicy, korekcję zachowań toaletowych oraz redukcję czynników ryzyka.
Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Budowa i czynność dna miednicy u kobiet uaktualniony przegląd z podkreśleniem wpływu porodu drogami natury, Maciej Jóźwik, Marcin Jóźwik, Maciej Adamkiewicz, Paweł Szymanowski, Michał Jóźwik, Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1
- Ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy mniejszej u kobiet z wysiłkowym nietrzymaniem moczu, Mariusz Hrycyna, Ewa Strupińska-Thor, Zeszyty Naukowe WSKFiT, 2016
- Kompleksowe leczenie schorzeń uroginekologicznych - Znaczenie fizjoterapii, Anna Wójcik, Katarzyna Szepieniec, Marcin Jóźwik, Paweł Szymanowski, Rehabilitacja w ginekologii, 03/2014
