Zespół bolesnego barku

Staw barkowy

Staw barkowy jest określeniem powszechnie stosowanym przez wielu specjalistów, które anatomicznie odnosi się do kompleksu struktur okolicy naramiennej. W skład kompleksu wchodzą stawy: ramienno – łopatkowy, barkowo - obojczykowy i mostkowo – obojczykowy, a także ruchome połączenie łopatki z tylną ścianą klatki piersiowej oraz wszystkie otaczające staw tkanki miękkie. Szereg skomplikowanych połączeń anatomicznych sprawia, że bark jest najbardziej mobilnym stawem w ciele człowieka i jednocześnie najbardziej narażonym na wszelkiego rodzaju urazy. O istotnym znaczeniu stawu w czynnościach dnia codziennego, uświadamiamy sobie w momencie, gdy jeden z elementów tej złożonej struktury nie funkcjonuje w sposób prawidłowy. Pojawiające się dolegliwości bólowe oraz ograniczony zakres ruchu doprowadzają do konieczności konsultacji lekarskiej.

Zespół bolesnego barku

Zespół bolesnego barku jest jedną z częstszych wizyt u lekarza ortopedy. Choroba dotyczy najczęściej osób aktywnych fizycznie oraz kobiet po 45 roku życia. Pod pojęciem kryje się wiele patologii, które ( jak nazwa wskazuje) objawiają się bólem w okolicy barku. Źródłem dolegliwości są z reguły przeciążenia mięśni, uszkodzenia ścięgien, zapalenia kaletki podbarkowej czy choroby reumatyczne jak reumatoidalne zapalenie stawów oraz zmiany zwyrodnieniowe. Kluczowa w tym przypadku jest właściwa diagnoza, która wpłynie na szybkie i skuteczne leczenie patologii. Zbagatelizowanie objawów, brak podjęcia odpowiedniego leczenia czy zbyt późne jego wdrożenie, mogą doprowadzić do upośledzenia funkcji kończyny, przewlekłych dolegliwości bólowych i w konsekwencji do znacznego obniżenia jakości życia. Dodatkowo, mogą wpłynąć na brak efektywności zachowawczych metod leczniczych i konieczność wdrożenia postępowania chirurgicznego.

Przyczyny

Zespół bolesnego barku bardzo często wynika z przeciążenia mięśni. Dochodzi do tego podczas czynności wykonywanych nieregularnie, które związane są z uniesieniem rąk powyżej linii ramion ( malowanie, mycie okien). Przeciążenia mogą wynikać również z przenoszenia ciężkich przedmiotów, wykonywania określonych, stale powtarzających się sekwencji ruchowych czy spania w niewłaściwej pozycji. Konsekwencją przeciążeń mięśni jest ich przykurcz oraz związane z tym dolegliwości bólowe. Przykurczone i mało elastyczne włókna mięśniowe podatne są na wszelkiego rodzaju urazy. Najczęściej źródłem bolesnego barku jest uszkodzenie ścięgien mięśni tworzących tzw. stożek rotatorów (podgrzebieniowy, nadgrzebieniowy, podłopatkowy, obły mniejszy), który otacza głowę kości ramiennej. Dotyczy to w szczególności mięśnia nadgrzebieniowego, którego uszkodzenie wynikać może z nagłego, niekontrolowanego ruchu, gwałtownego szarpnięcia kończyny lub uprawiania sportu związanego z rzucaniem piłki ręką uniesioną powyżej poziomu ramion ( piłka ręczna). Przyczyną dolegliwości bólowych stawu barkowego, może być również uszkodzenie ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia. Tego typu urazy powstają często podczas zwykłych codziennych czynności ( sięganie przedmiotu zza siebie, dźwignięcie ciężkiego przedmiotu). Sumujące się mikrourazy, naciągnięcia i uszkodzenia ścięgien, mogą prowadzić do przewlekłego bólu barku i ograniczenia jego ruchomości. W najgorszym przypadku może dojść do całkowitego zerwania ścięgien, gdzie w powrocie do pełnej sprawności pomoże jedynie zabieg operacyjny.

Nadmiernie napięte, uszkodzone czy osłabione mięśnie budujące stożek rotatorów mogą powodować zapalenie kaletki podbarkowej. W momencie unoszenia rąk powyżej linii barków dochodzi do konfliktu ( tarcia) kaletki z wyrostkiem barkowym i powstających na tym tle silnych dolegliwości bólowych.

Zespół bolesnego barku bardzo często dotyczy osób starszych. Zmieniająca się wraz z wiekiem postawa ciała, siedzący tryb życia, ograniczone możliwości ruchowe, osłabienie mięśni, powstające zmiany zwyrodnieniowe to czynniki, które wpływają na dysfunkcje i problemy z obręczą barkową.

Objawy

Głównym objawem zespołu bolesnego barku jest ból. Początkowo może być niewielki i nasilać się podczas unoszenia rąk powyżej poziomu ramion ( odwodzenie). Z czasem intensywność dolegliwości może wzrastać. Charakterystyczne jest promieniowanie bólu na łopatkę i kark. W przypadku nagłych urazów ból będzie ostry i kłujący, odczuwany przy każdym ruchu stawu barkowego. Bardzo często patologii towarzyszy miejscowy obrzęk. Występuje także ograniczenie ruchomości kończyny, niemożliwe staje się wykonywanie czynności dnia codziennego ( ubieranie, mycie). Wyczuwalne powinno być nadmierne napięcie mięśni w obrębie obręczy kończyny górnej oraz osłabienie siły mięśniowej. Mogą wystąpić problemy z zasypianiem ( bóle nocne). W zaawansowanych stadiach, często niepoddawanych ukierunkowanemu leczeniu, bark ulega postępującemu zesztywnieniu ( zamrożony bark). W wyniku długotrwałego utrzymywania kończyny w pozycji bezbólowej, dochodzi do obronnego napięcia mięśni w okolicy barku i ograniczenia ruchomości stawu. W kolejnej fazie mięśnie zaczynają zanikać, a powrót do pełnej sprawności staje się niemożliwy.

Rozpoznanie

Rozpoznanie zespołu bolesnego barku jest możliwe na podstawie szczegółowego wywiadu, badania klinicznego oraz występujących objawów. Istotne jest ustalenie dokładnej przyczyny powodującej objawy bólowe. W tym przypadku konieczne jest rozszerzenie diagnostyki o badania obrazowe. Podstawą jest wykonanie zdjęć RTG, które umożliwią ocenę struktur kostnych oraz badania USG, które określi uszkodzenia tkanek miękkich. W razie wątpliwości pomocne będzie badanie rezonansem magnetycznym. Właściwe rozpoznanie przyczyny powstawania bolesnego barku ma kluczowe znaczenie w kontekście zastosowania prawidłowego i skutecznego postępowania leczniczego.

Zespół bolesnego barku leczenie

Skuteczne leczenie zespołu bolesnego barku nie należy do najłatwiejszych. Najistotniejsze jest ustalenie przyczyny dolegliwości oraz określenie zaawansowania procesu chorobowego. Leczenie rozpoczyna się najczęściej od postępowania zachowawczego. W większości przypadków, tego typu leczenie przynosi dobre rezultaty, natomiast cały proces jest żmudny i długotrwały, dlatego wymaga dużej cierpliwości zarówno ze strony pacjenta, jak i zespołu terapeutycznego. W momencie nasilenia dolegliwości bólowych należy unikać nadmiernej eksploatacji stawu. Stosuje się także okłady z lodu, które będą działały przeciwbólowo i przeciwzapalnie. W niektórych przypadkach obowiązuje odciążenie chorego barku za pomocą zaopatrzenia ortopedycznego ( np. temblak). W tym samym czasie zaleca się przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków przeciwbólowych i zmniejszających napięcie mięśniowe. Jeśli dolegliwości bólowe są bardzo silne, konieczna może okazać się iniekcja sterydowa, która w sposób szybki złagodzi objawy. Unika się stosowania sterydów u osób młodych, ze względu na ich degeneracyjne działanie na chrząstkę stawową. Pomocna mogą okazać się również zabiegi z zakresu fizykoterapii. Krioterapia czy jonoforeza będą działały przeciwbólowo i przeciwzapalnie, pole magnetyczne, ultradźwięki oraz laser wspomogą procesy regeneracyjne tkanek, natomiast lampa sollux czy kąpiele wirowe poprawią ich ukrwienie i odżywienie. Wzmocnienie siły i masy mięśniowej będzie możliwe dzięki elektrostymulacji. Kiedy stan zapalny będzie opanowany, a dolegliwości bólowe zmniejszą się, należy wprowadzić ćwiczenia lecznicze ( kinezyterapię). Początkowo wykonuje się ćwiczenia w odciążeniu, nakierunkowane na odzyskanie pełnego zakresu ruchu oraz pobudzające stymulacje nerwowo – mięśniową. Następnie wprowadza się ćwiczenia wzmacniające i uelastyczniające mięśnie w obrębie barku oraz poprawiające stabilizację stawu oraz jego czucie głębokie ( propriocepcję). W końcowym etapie obowiązują ćwiczenia całej kończyny górnej, które zwiększą jej siłę mięśniową, poprawią kontrolę i dynamikę ruchów. Pomocniczo, w celu zmniejszenia napięcia mięśniowego oraz zwiększenia ruchomości obręczy barkowej stosuje się terapię manualną oraz masaż tkanek głębokich. Można zastosować również metodę plastrowania dynamicznego ( kinesiotaping), która zapewni lepsza stabilizację oraz wspomoże procesy regeneracyjne stawu, a także zmniejszy ryzyko ponownego urazu. Jeśli leczenie zachowawcze jest nieskuteczne, lub dolegliwości bólowe często nawracają, należy rozważyć leczenie chirurgiczne. Rodzaj zabiegu operacyjnego uzależniony jest od przyczyny powodującej dolegliwości bólowe stawu. Może on polegać na usunięciu przerośniętej kaletki, usunięciu zrostów tkankowych czy rekonstrukcji uszkodzonych ścięgien. Wykonywany jest najczęściej metodą artroskopową.

Podsumowanie

Pod pojęciem zespołu bolesnego barku, kryje się wiele schorzeń obejmujących struktury obręczy barkowej. Najczęstszą przyczyną dolegliwości bólowych oraz ograniczenia zakresu ruchu są przeciążenia mięśni, uszkodzenia ich ścięgien ( z reguły procesem patologicznym objęte jest ścięgno mięśnia nadgrzebieniowego), a także zapalenie kaletki podbarkowej. Inna przyczyną dolegliwości mogą być choroby reumatyczne czy zmiany zwyrodnieniowe. Podstawowym objawem zespołu bolesnego barku jest ból, nasilający się podczas ruchów kończyny górnej, w szczególności odwiedzenia. Dolegliwości mogą rozwijać się stopniowo i powoli, ale mogą również wystąpić nagle i gwałtownie ( ostry ból). Często urazom towarzyszy miejscowy obrzęk. Z reguły występuje także ograniczenie ruchomości kończyny, co wpływa na niemożność wykonywania czynności dnia codziennego. Mogą pojawić się bóle nocne. Obawa przed dolegliwościami bólowymi powoduje unikanie ruchów ręką i ustawienie kończyny w pozycji bezbólowej, czego konsekwencją może być usztywnienie i ograniczenie ruchomości stawu ( bark zamrożony). Rozpoznanie zespołu bolesnego barku opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu klinicznym i występujących objawach. Dodatkowo wykonuje się badania obrazowe ( RTG, USG, MRI), które powinny pomóc w określeniu przyczyny dolegliwości. Leczenie w początkowej fazie jest zazwyczaj zachowawcze. Stosuje się odciążenie kończyny, okłady z lodu oraz farmakoterapię, które będą ograniczały stan zapalny i zmniejszą dolegliwości bólowe. Pomocne są także zabiegi fizykoterapeutyczne jak: krioterapia, pole magnetyczne, ultradźwięki czy laser. Po wyciszeniu objawów ostrych wprowadza się ćwiczenia mające na celu wzmocnienie i uelastycznienie tkanek w okolicy barku, a także przywrócenie pełnego zakresu ruchu w stawie. Wdraża się także ćwiczenia poprawiające jego stabilizację, czucie głębokie oraz kontrolę nerwowo – mięśniową. Proces usprawniania uzupełnia się o terapię manualna oraz masaż tkanek głębokich. W przypadku nieskuteczności podjętych działań lub częstych nawrotów dolegliwości, należy rozważyć leczenie chirurgiczne. W zależności od przyczyny, może ono polegać na rekonstrukcji uszkodzonego ścięgna, usunięciu kaletki czy uwolnieniu stawu od zrostów.

Autor:
mgr Radosław Biały
fizjoterapeuta