Tensegracja i łańcuchy mięśniowo-powięziowe – znaczenie w rehabilitacji

Pojęcie tensegracji tłumaczy się jako integralność, niepodzielność, co w odniesieniu do ludzkiego organizmu oznacza ścisłą zależność i wzajemne oddziaływanie poszczególnych elementów na całość. Model tensegracyjny skonstruowany przez Richarda Buckminstera Fullera i Kenteha Snelsona tłumaczył integralność struktury o napięcie. Model ten w przełożeniu na ludzki organizm, zakłada, iż poszczególne elementy ciała zatopione są w sieci tkanek miękkich, które poprzez kompresję lub rozciąganie oddziaływają na siebie.

Zrozumienie założeń modelu tensegracyjnego pozwoliło spojrzeć na problemy pacjentów całościowo. Również świadomość złożoności aparatu ruchu oraz postrzeganie układu szkieletowego, mięśniowego i powięziowego jako całości, znacząco wpłynęło na zmianę metod leczenia.

W podobny, całościowy sposób na ludzki organizm spoglądają twórcy metod mięśniowo-powięziowych. Metody te ukierunkowane są przede wszystkim na poprawę elastyczności, a także na przywrócenie prawidłowej równowagi pomiędzy strukturami powięziowymi, mięśniami i narządami wewnętrznymi.

Tensegracja

Model tensegracyjny stworzony został na potrzeby budownictwa i tworzenia lekkich, ale wytrzymałych konstrukcji, którym stabilizację zapewniano poprzez równoważenie sił pociągania i ściskania.

Do rozwoju tensegracji w biologii przyczynił się Donald E. Ingber, który badał zależność pomiędzy zmianą kształtu komórki a jej funkcją. Natomiast twórcą masażu tensegracyjnego jest polski fizjoterapeutę Krzysztof Kassolik, który w 1998 roku opracował podstawowe zasady terapii, a także wyodrębnił cztery układy mięśniowo-powięziowo-więzadłowe.

Postępowanie lecznicze w oparciu o zasady tensegracji

Masaż tensegracyjny wywodzi się z masażu klasycznego (pod kątem chwytów i technik). Zabieg poprzedzony jest dokładnym wywiadem, a także oceną palpacyjną tkanek pod kątem znalezienia restrykcji oraz tkliwości. Po zlokalizowaniu źródła dolegliwości, wykonywane są odpowiednie techniki w określonym układzie mięśniowo-powięziowo-więzadłowym (I-IV).

 

ZASADY MASAŻU TENSEGRACYJNEGO:

1. Zasada warstwowości – zastosowanie technik na struktury położone głębiej lub bardziej powierzchownie zależne jest od stanu pacjenta. Ostre dolegliwości wymagają technik powierzchownych, natomiast dolegliwości mniej nasilone pozwalają na zastosowanie głębszych technik.
2. Zasada dozowania bodźca – dobór technik oraz ich intensywności zależny jest od stanu pacjenta. Podczas masażu tensegracyjnego nie należy prowokować nasilania dolegliwości bólowych, a wręcz przeciwnie (należy dążyć do ich wyciszania).
3. Zasada kolejności opracowywania struktur – w stanach dużego nasilenia dolegliwości bólowych, terapia rozpoczyna się od opracowania tkanek wykazujących mniejsze nasilenie pod kątem napięcia i bólu. W stanach łagodniejszych opracowany powinien zostać cały układ mięśniowo-powięziowo-więzadłowy.
4. Zasada kierunkowości – podczas masażu tensegracyjnego techniki wykonywane są zgodnie z przebiegiem naczyń żylnych i limfatycznych.

Układy mięśniowo-powięziowo-więzadłowe

I układ – mięśnia najszerszego grzbietu

• przedramienia przyczepiające się na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej
• przegroda międzymięśniowa przyśrodkowa ramienia
• najszerszy grzbietu
• powięź piersiowo-lędźwiowa
• górna część m. pośladkowego większego
• pasmo biodrowo-piszczelowe
• przegroda międzymięśniowa tylna podudzia
• troczek górny mm. strzałkowych

II układ – mięśnia piersiowego większego

• naramienny (cz. przednia i tylna)
• czworoboczny grzbietu
• powięź powierzchowna grzbietu
• piersiowy większy
• powięź powierzchowna brzucha
• więzadło pachwinowe
• krawiecki
• napinacz powięzi szerokiej
• pasmo biodrowo-piszczelowe (warstwa powierzchowna)
• przegroda międzymięśniowa przednia podudzia
• strzałkowe

III układ – mięśnia zębatego przedniego górnego

• dwugłowy ramienia
• kruczo-ramienny
• piersiowy mniejszy
• zębaty przedni
• równoległoboczne
• nadgrzebieniowy i podgrzebieniowy
• dźwigacz łopatki
• naramienny (cz. środkowa)
• przegroda międzymięśniowa boczna ramienia
• ramienno-promieniowy, prostownik promieniowy długi i krótki, odwracacz
• prostownik palców, prostownik palca małego, prostownik łokciowy nadgarstka

IV układ – więzadła krzyżowo-biodrowego

• prostownik grzbietu
• pośladkowy wielki
• dwugłowy uda (głowa długa)
• półścięgnisty i półbłoniasty
• więzadło krzyżowo-guzowe
• bliźniaczy dolny
• czworoboczny uda
• przywodziciel wielki
• powięź goleni oraz więzadło podkolanowe

Łańcuchy mięśniowo-powięziowe

Aby mówić o łańcuchach mięśniowo-powięziowych należy zacząć od bardzo istotnej struktury jaką jest powięź. Do niedawna jeszcze ignorowana przez lekarzy i fizjoterapeutów. Obecnie znana jest już budowa i rola powięzi oraz jej wpływ na funkcjonowanie organizmu.

Powięź jest nieprzerwaną, trójwymiarową siecią tkanek, która rozciąga się w obrębie całego ciała.

Analizując powięź pod kątem anatomicznym należy wyróżnić trzy podstawowe warstwy powięzi:

• powierzchowna
• głęboka
• namiętna

Wato wiedzieć, również iż powięź wypełnia ciało na różnych poziomach, począwszy od komórkowego, tkankowego aż do narządowego – zaburzenia na jednym poziomie, nie pozostają bez śladu w innych strukturach.  

Tak rozumiana powięź pozwala na globalne spojrzenie na ludzki organizm i podłoże zgłaszanych przez pacjentów problemów. Pozwala także zrozumieć czym są łańcuchy mięśniowo-powięziowe.

Jednym z pierwszych, który mówił o łańcuchach w ludzkim ciele był A. T Still (twórca medycyny osteopatycznej). Na przestrzeni lat koncepcja zaproponowana przez Stilla została rozwinięta, a także powstały nieco różniące się koncepcje:

• koncepcja łańcuchów mięśniowo-powięziowych Thomasa Myersa
• koncepcja łańcuchów mięśniowo-powięziowych Leopolda Busqueta
• łańcuchy Godelieve Struyff-Densys, nazywane również łańcuchami GDS

Przedstawione wyżej koncepcje są tylko przykładowymi, różnią się założeniami, technikami pracy, ale łączy je wspólne postrzeganie organizmu jako całości.

Postępowanie lecznicze w oparciu o łańcuchy mięśniowo-powięziowe

W Polsce najbardziej rozwiniętą koncepcją jest ta zaproponowana przez Thomasa Myersa, i właśnie w oparciu o nią przedstawione zostaną cele, efekty i elementy terapii mięśniowo-powięziowej.

W ludzkim ciele znajduje się rozbudowany system łańcuchów mięśniowo-powięziowych, które można przyrównać do namiotu i systemu linek, które zapewniają mu stabilność. System ten charakteryzuje się wzajemnym oddziaływaniem na siebie poszczególnych łańcuchów, co ma bezpośredni wpływ na postawę ciała, sposób poruszania się oraz zakresy ruchomości w stawach.

Zbyt napięty jeden łańcuch będzie objawiał się nieprawidłowościami w innym łańcuchu, co w konsekwencji doprowadzi do zaburzenia funkcji oraz rozwoju patologii. Najczęściej do zaburzeń dochodzi w wyniku długotrwałych przeciążeń statycznych (zaburzona pozycja ciała, wielogodzinne przebywanie w jednej pozycji) lub nagłych przeciążeń urazowych. Wówczas dochodzi do zaburzenia przesuwalności tkanek względem siebie, co jest wynikiem „sklejeń” na różnych poziomach (powięź powierzchowna –powięź głęboka, mięsień – powięź, przegroda międzymięśniowa – powięź).

Terapia w oparciu o łańcuchy mięśniowo-powięziowe ma na celu przywrócenie prawidłowej elastyczności tkanek oraz ich przesuwalności względem siebie. Kolejnym aspektem terapii jest dążenie do poprawy ukrwienia (w wyniku długotrwałych przeciążeń dochodzi do zaburzonego ukrwienia ) oraz nawodnienia tkanek.

Idea taśm mięśniowo-powięziowych sprawia, iż ból bardzo często zlokalizowany jest daleko od źródła, dlatego tak istotna jest znajomość anatomii oraz szczegółowe badanie, które pozwala zlokalizować problematyczne miejsce.

 

Taśma anatomiczna tylna powierzchowna wg Myersa

• rozcięgno podeszwowe
• ścięgno Achillesa
• trójgłowy łydki
• kulszowo-goleniowa
• pośladkowe
• powięź piersiowo-lędźwiowa
• prostownik grzbiety (L-Th-C)
• czepiec ścięgnisty
• powięzi głowy

Terapia w oparciu o łańcuchy mięśniowo-powięziowe bazuje na technikach manualnych, które obejmują techniki statyczne jak i  z ruchem czynnym oraz biernym, ukierunkowane na reedukację zaburzonego wzorca.

Przykładowe techniki dla tkanek mięśniowo-powięziowych:

• rozluźnianie mięśniowo-powięziowe

• techniki rozluźniania z ruchem biernym i ruchem czynnym

Wskazania do stosowania terapii w oparciu o tensegrację oraz łańcuchy mięśniowo-powięziowe

• bóle kręgosłupa
• bóle kończyn niewiadomego pochodzenia
• bóle napięciowe
• zespoły bólowe – łokieć golfisty, łokieć tenisisty, rwa barkowa, rwa kulszowa, rwa udowa, choroby dyskowe, zespół cieśni nadgarstka, zespół bolesnego barku
• migreny
• drętwienie kończyn
• zaburzenia w obrębie mięśni dna miednicy
• ograniczenia ruchomości
• sztywność mięsni
• stany pourazowe
• obrzęki kończyn
• zaburzenia napięcia mięśniowego

Reklama

Autoterapia mięśniowo-powięziowa

Wśród technik mięśniowo-powięziowych znajdują się również takie, które pacjenci mogą wykonywać samodzielnie, z wykorzystaniem rollerów, piłeczek czy elastycznych taśm.

• techniki mobilizacyjne z wykorzystaniem rollera

• techniki mobilizacyjne z wykorzystaniem piłeczki

• techniki mobilizacyjne z wykorzystaniem taśm elastycznych

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta