Podstawą fizjoterapii jest ruch, który aplikowany jest pod postacią specjalistycznych terapii czy różnorodnych ćwiczeń. Nie od dziś wiadomo, że w wielu schorzeniach ruch jest konieczny i znacząco przyśpiesza proces leczenia. Wiedzieć należy tylko kiedy i jak wprowadzać odpowiednie ćwiczenia.
O rodzajach ćwiczeń, wskazaniach i celach przeczytamy niżej.
Reklama
Rodzaje ćwiczeń – podział ze względu na siłę mięśniową
1. Ćwiczenia bierne
Ćwiczenia bierne, to takie w których ruch wykonywany jest przez siłę zewnętrzną (terapeuta, maszyna). Do ćwiczeń biernych kwalifikują się mięśnie oceniane na 0-1 w skali Lovetta (siła mięśniowa nie pozwala na wykonanie samodzielnego ruchu).
Wskazania
- porażenia i niedowłady mięśniowe
- spastyczne napięcie mięśni
- stany po zabiegach chirurgicznych
- stany po długim unieruchomieniu
- choroby układu krążenia
- urazy rdzenia kręgowego
- zmniejszenie dolegliwości bólowych (odbarczenie nocyreceptorów poprzez zwiększenie przestrzeni pomiędzy powierzchniami stawowymi)
- poprawa elastyczności i długości tkanek miękkich otaczających staw
- odzyskanie prawidłowych zakresów ruchomości
- stymulacja receptorów czucia głębokiego (tworzenie „pamięci ruchowej”)
- poprawa krążenia żylnego i limfatycznego (zapobieganie obrzękom, poprawa trofiki tkanek)
- zapobieganie odleżynom
2. Ćwiczenia czynno-bierne
Ćwiczenia charakteryzują się występowaniem wspomagania ruchu z zewnątrz, ale główna siła opiera się na sile mięśniowej. Wspomaganie w zależności od stanu pacjenta obejmuje zapoczątkowanie ruchu lub odciążenie kończyny w celu ułatwienia ruchu.
Wskazania
- stany po chirurgicznych zabiegach rekonstrukcyjnych narządu ruchu
- choroby reumatoidalne
- długotrwałe unieruchomienie
- stany atrofii tkankowej
- demineralizacja kości
- reedukacja mięśniowa
- wzmocnienie osłabionych grup mięśniowych
- kształtowanie prawidłowych wzorców ruchowych
- regulacja prawidłowego napięcia mięśniowego
- redukcja dolegliwości bólowych (zmniejszenie stymulacji nocyreceptorów, zmniejszenie napięcia mięśniowego, zwiększenie przestrzeni stawowej)
Reklama
3. Ćwiczenia samowspomagane
Ćwiczenia samowspomagane znajdują się pomiędzy ćwiczeniami biernymi a ćwiczeniami czynnymi. Wspomaganie ruchu odbywa się poprzez drugą kończynę, która umożliwia osłabionej kończynie wykonać ruch w pełnym zakresie. Ćwiczenia samowspomagane mogą być wykonywane w sposób bezpośredni ( ruch wykonywany jest przy pomocy drugiej kończyny) oraz w sposób pośredni (ruch wykonywany jest z wykorzystaniem systemu bloczkowego, który nadaje kierunek i umożliwia uzyskanie pełnego zakresu ruchomości).
Wskazania
- porażenia i niedowłady mięśniowe
- spastyczne napięcie mięśni
- stany po zabiegach chirurgicznych
- stany po długim unieruchomieniu
- choroby układu krążenia
- urazy rdzenia kręgowego
- odzyskanie prawidłowych zakresów ruchu
- poprawa odżywienia tkanek poprzez zwiększenie efektywności pompy mięśniowej
- przygotowanie do ćwiczeń czynnych
- obniżenie nadmiernego tonusu mięśniowego
- zapobieganie negatywnym skutkom unieruchomienia
4. Ćwiczenia czynne w odciążeniu
Ćwiczenia wykonywane w sposób samodzielny w warunkach zmniejszenia lub całkowitego zniesienia siły ciążenia, w możliwie największym i jednocześnie bezbolesnym zakresie ruchu.
Wskazania
- słaby zrost kostny
- zmiany zwyrodnieniowe w obrębie powierzchni stawowych
- siła mięśniowa w skali Lovetta 1+, 2, 2+
- przyśpieszenie powrotu funkcjonalnego mięśni (nieznacznie zwiększa się siła i wytrzymałość mięśni),
- likwidowanie nieutrwalonych ograniczeń ruchomości
- normalizacja napięcia mięśniowego
- redukcja dolegliwości bólowych (poprzez
oddalenie się od siebie powierzchni stawowych, uzyskiwany jest efekt przeciwbólowy - przełamywanie barier – pacjenci podczas ćwiczeń w odciążeniu nabierają pewności siebie, widząc poprawę w zakresie ruchu oraz możliwość bezbolesnej aktywności
5. Ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem
Ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem spełniają wszystkie założenia ćwiczeń w odciążeniu, dodatkowym czynnikiem jest opór. Najczęściej obciążenie dawkowane jest pod postacią ciężarków w systemach bloczkowo-ciężarkowych, które pozwalają na kształtowanie siły i wytrzymałości mięśniowej.
Wskazania
- zmiany zwyrodnieniowe w obrębie powierzchni stawowych
- osłabiona siła mięśniowa
- poprawa w zakresie przyrostu siły mięśniowej
Reklama
6. Ćwiczenia czynne wolne
Ćwiczenia czynne wolne wykonywane są przez pacjenta (na komendę terapeuty) co wymaga samodzielnej kontroli napięcia mięśniowego, które prowadzi do wykonania ruchu lub intencji ruchu (skurcz izometryczny).
Wskazania
- osłabienie siły mięśniowej
- podwyższony tonus mięśniowy
- zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej
- ograniczenia zakresu ruchomości
- poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej
- zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej
- poprawa zakresów ruchomości
7. Ćwiczenia czynne z oporem
Ćwiczenia wykonywane samodzielnie przez pacjenta przeciwko oporowi zewnętrznemu (ręce terapeuty, taśmy elastyczne, hantle, maszyny oporowe)
8. Ćwiczenia izometryczne
Ćwiczenia izometryczne wykonywane są w sposób samodzielny i polegają na wyzwoleniu skurczu mięśniowego bez zmiany długości włókien mięśniowych (bez intencji ruchu).
Wskazania
- Zarówno ćwiczenia czynne z oporem jak i izometryczne zalecane są w przypadkach zaników mięśniowych (osłabiona siła mięśniowa)
Cele
- przeciwdziałanie zanikom mięśniowym
- poprawa siły i wytrzymałości mięśniowej
Rodzaje ćwiczeń – podział ze względu na łańcuch kinematyczny
W fizjoterapii spotkać się można z określeniem łańcucha kinematycznego, który oznacza kompleksowy układ ruchowy składający się z poszczególnych stawów. W przypadku łańcuchów kinematycznych mówimy o łańcuchu otwartym bądź zamkniętym:
Ciało człowieka składa się przede wszystkim z otwartych łańcuchów kinematycznych, ponieważ końcowe ogniwa zarówno w kończynie górnej jak i dolnej (ręka, stopa) pozostają wolne. O zamkniętych łańcuchach możemy mówić tylko w dwóch przypadkach, jest to miednica oraz klatka piersiowa.
Postępowanie fizjoterapeutyczne bazuje zarówno na otwartych i zamkniętych łańcuchach kinematycznych. Ich dobór jest zależny od stanu pacjenta, etapu leczenia oraz założonych celów.
Ćwiczenia w otwartym łańcuchu kinematycznym
- charakteryzują się większą swobodą i prędkością ruchów, natomiast stabilność jest mniej istotnym aspektem
- izolowane ćwiczenia pojedynczych grup mięśniowych
- odtwarzają pojedyncze wzorce ruchowe
- aktywizują przede wszystkim mięśnie agonistyczne i synergistyczne
- charakteryzują się zwiększoną komponentą sił ścinających w stosunku do sił kompresujących
- mniejsza stymulacja czucia głębokiego
Ćwiczenia w zamkniętym łańcuchu kinematycznym
- charakteryzują się mniejszą prędkością ruchu, ale większą stabilnością
- ćwiczenia wielostawowe, angażujące duże grupy mięśniowe
- odtwarzają funkcjonalne wzorce ruchowe
- angażują mięśnie agonistyczne, synergistyczne i antagonistyczne
- charakteryzują się zwiększoną komponentą sił kompresujących względem sił ścinających
- duża stymulacja koordynacji nerwowo-mięśniowej oraz czucia głębokiego
Rodzaje ćwiczeń – podział ze względu na działanie
1. Ćwiczenia oddechowe
Ćwiczenia oddechowe ukierunkowane są na wyrobienie prawidłowych nawyków i wzorców oddechowych. Dla zrozumienia sensu ćwiczeń oddechowych należy przeanalizować 3 główne tory oddechowe:
- tor piersiowy – przy wdechu dochodzi do poszerzenia górnego obszaru klatki piersiowej z jednoczesnym uniesieniem ramion i łopatek.
- tor brzuszny – przy wdechu rozszerzeniu ulegają jedynie dolne partie brzucha, górna część klatki piersiowej nie jest zaangażowana.
- tor piersiowo-brzuszny – przy wdechu dochodzi do równomiernego poszerzenia całej klatki piersiowej z jednoczesnym zaangażowaniem przepony.
Ćwiczenia oddechowe wymagają koncentracji oraz świadomości własnego ciała, a ich celem jest:
- zwiększenie pojemności życiowej płuc
- aktywizacja przepony
- wzmocnienie mięśni oddechowych
- nauka prawidłowego wzorca oddechowego
Przykładowe ćwiczenia oddechowe:
- Nauka oddechu poszczególnymi torami – w leżeniu tyłem należy położyć jedną dłoń na klatce piersiowej w okolicy mostka, a drugą na brzuchu. Następnie wykonywany jest wdech nosem i spokojny wydech ustami z jednoczesną kontrolą ruchów klatki piersiowej i brzucha.
- Powolne wykonanie maksymalnego wdechu, z następującym, przerywanym stopniowym wydechem
- Wykonanie długiego i głębokiego wdechu (około 5 sekund), następnie 3-sekundowy bezdech i na końcu powolny i spokojny wydech
2. Ćwiczenia rozciągające
Ćwiczenia rozciągające mają na celu normalizację napięcia mięśniowego oraz poprawę elastyczności włókien mięśniowych. Ćwiczenia te mają również istotny wpływ na wykonywanie ruchów w pełnych zakresach, co ma przełożenie na zdolności generowania siły mięśniowej.
Regularne rozciąganie wpływa na organizm w następujący sposób:
- zwiększona elastyczność mięśni
- poprawa w zakresie koordynacji nerwowo-mięśniowej
- poprawa krążenia (lepsze odżywienie tkanek oraz ich zaopatrzenie w tlen)
- zmniejszone ryzyko urazów
- korekta postawy ciała (rozciągnięcie przykurczonych tkanek umożliwia przyjęcia prawidłowej postawy ciała)
- zmniejszenie przeciążeń jakim poddawany jest aparat ruchu
Ćwiczenia rozciągające – wskazania
- siedzący tryb życia
- zaburzenia postawy ciała
- zaburzona elastyczność mięśni
- sztywność stawowa
- bóle napięciowe
- brak aktywności fizycznej
- aktywność fizyczna ukierunkowana na przyrost siły mięśniowej
Rodzaje ćwiczeń rozciągających – rozciąganie statyczne i dynamiczne
Rozciąganie statyczne zalecane jest po treningu głównym, jako „wyciszenie” organizmu po wysiłku. Rozciąganie wykonywane jest w pozycji nieruchomej z utrzymaniem pozycji co najmniej przez 30 sekund. Natomiast rozciąganie dynamiczne zalecane jest w trakcie rozgrzewki, jako pobudzenie mięśni do wysiłku. Rozciąganie dynamiczne obejmuje ćwiczenia wykonywane w dużych zakresach ruchomości, prowadząc do rozciągnięcia danej struktury i jednocześnie pobudzenia krążenia.
3. Ćwiczenia stabilizacyjne
Ćwiczenia stabilizacyjne to ćwiczenia ukierunkowane na poprawę koordynacji nerwowo-mięśniowej, wzmocnienie mięśni głębokich, a także nauczenie prawidłowych wzorców ruchowych. Osiągnięcie założonych celów wymaga czasu i przejścia poszczególnych etapów:
- mobilność (pełna ruchomość jest pierwszym krokiem do budowania stabilności)
- stabilność (budowanie stabilności przebiega etapowo od pozycji niskich, z dużą płaszczyzną podparcia, do coraz wyższych z niestabilnym podłożem)
- mobilność na stabilności (osiągnięcie stabilności statycznej pozwala na wprowadzanie ruchu, który wymaga wzmożonej aktywacji mięśni głębokich)
Ćwiczenia stabilizacyjne wymagają:
- dużej koncentracji (świadomego i selektywnego napinania i rozluźniania mięśni)
- skorygowanej postawy ciała
- czasu i regularności
4. Ćwiczenia funkcjonalne
Ćwiczenia funkcjonalne opierają się na złożonych ruchach, które imitują określone czynności, których głównym celem jest odzyskanie funkcji przy jednoczesnej poprawie koordynacji oraz siły i wytrzymałości mięśni.
Ćwiczenia funkcjonalne charakteryzują się:
- ruchami wielostawowymi (złożone płaszczyzny ruchu, angażowanie różnych grup mięśniowych)
- aktywizacją mięśni głębokich
- wykorzystaniem ruchów wykonywanych podczas codziennych czynności (w terapii wykorzystuje się sprzęt, np. kubek – nauka picia, piłka – nauka kopnięcia z podparciem na jednej kończynie dolnej)
5. Ćwiczenia relaksacyjne
Ćwiczenia relaksacyjne mają na celu obniżenie tonusu mięśniowego, a przez to często również poprawę ruchomości i obniżenie dolegliwości bólowych. Coraz więcej doniesień naukowych wskazuje, iż przyczyną zaburzeń w obrębie aparatu ruchu jest stres, prowadzący do podwyższonego napięcia mięśniowego.
Ćwiczenia relaksacyjne:
- wpływają na zmniejszenie napięcia mięśniowego a przez również większą ruchomość w stawach
- poprawiają krążenie krwi
- poprawiają ogólny komfort psychiczny
- zmniejszą ryzyko depresji
Reklama
Sprzęt do ćwiczeń wykorzystywany w rehabilitacji
Reklama
- Systemy do podwieszania
- TRX
- Maszyny oporowe
- Piłki fitness
- Taśmy elastyczne
- Przyrządy do ćwiczeń na niestabilnym podłożu
- Poręcze i schody
Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Ćwiczenia propriocepcji w rehabilitacji, Adam Pogorzała, Wanda Stryła, PZWL Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014
- Metodyka i Technika Ćwiczeń Leczniczych w Kinezyterapii, Podręcznik dla studentów fizjoterapii, Ilias Dumas, Medpharm, 2013
- Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych, Adam Rosławski, Tadeusz Skolimowski, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014
