Motoryka mała – to określenie wszelkich czynności, które są wykonywane palcami i dłońmi. Im sprawniejsze ręce, tym bardziej precyzyjne prace można nimi wykonać, jednak jeśli mowa o dziecku, to najważniejsza wydaje się być taka sprawność, która umożliwi nabycie umiejętności pisania, rysowania, wycinania, czyli umiejętności niezbędne w czasie edukacji.
Rozwój sprawności dłoni i palców
Pierwszym ćwiczeniem, jakie podejmuje samo dziecko, jest chwytanie. Noworodek rodzi się z odruchem dłoniowo-chwytnym (zwanym też odruchem Palmara), który pojawia się około 11. tygodnia życia płodowego, a fizjologiczny jest do 4. miesiąca życia. Odruch ten polega na tym, że w chwili dotknięcia wnętrza dłoni dziecka, następuje przywiedzenie kciuka i zaciśnięcie palców. Noworodek ma początkowo dłonie stale zaciśnięte, ale z czasem coraz częściej pozostają one otwarte. Jeśli dziecku poda się lekką zabawkę – ręka zaciśnie się na niej, ale wypuszczenie jej jest nieświadome i bezwolne. Stopniowo odruch ten wygasza się, a jego miejsce zajmują próby uchwycenia przedmiotu w sposób bardziej precyzyjny:
- między 2. a 3. miesiącem trwa okres przejściowy, brak ruchów celowych,
- między 3. a 4. miesiącem trzymanie przedmiotów bez udziału kciuka i palca wskazującego, zgięcie dłoniowe nadgarstka,
- między 4. a 5. miesiącem pojawia się chwyt dowolny – dziecko zbliża obie dłonie do przedmiotu, ale szybko go wypuszcza, nie jest w stanie długo go trzymać,
- między 5. a 6. miesiącem chwyt dłoniowy prosty – dziecko nakrywa przedmiot dłonią i zamyka palce na nim,
- między 7. a 8. miesiącem – chwyt nożycowy – dziecko zaczyna się posługiwać kciukiem, ale jedynie go przywodzi i odwodzi do pozostałych palców, potrafi trzymać w każdej ręce po zabawce i próbuje nimi manipulować,
- między 9. a 10. miesiącem – rozwija się chwyt pęsetowy, dziecko wyraźnie przeciwstawia kciuk pozostałym palcom,
- 12. miesiąc – chwyt szczypcowy (zwany też opuszkowym) umożliwiający trzymanie małych przedmiotów.
Całkowita dojrzałość ruchów następuje dopiero około 6. roku życia, dziecko ma zatem dużo czasu na doskonalenie złożoności i precyzji ruchów.
Reklama
Co sprzyja rozwojowi motoryki małej?
Motoryka nie jest zespołem umiejętności, z którymi dziecko się rodzi, musi ją dopiero wykształcić, a odbywa się to przede wszystkim poprzez ruch: częsty, swobodny, niewymuszony. Przydatne są też określone ćwiczenia ukierunkowane na rozwój danych umiejętności. Warto przy tym pamiętać, że równie ważna jest motoryka duża, czyli ogólna sprawność ruchowa, ponieważ precyzyjne ruchy dłoni są możliwe tylko wówczas, gdy dziecko będzie umiało skoordynować pracę mięśni pleców, rąk, szyi. Dziecko chwyta przedmioty pod kontrolą wzroku, więc koordynacja wzrokowo-ruchowa (praca układu nerwowego) pozwalająca na wykonywanie ruchów celowych, również wpływa na motorykę małą. Dlatego też dla rozwoju motoryki małej potrzebne są ogólne ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową dziecka: bieganie, skakanie, jazda na rowerze, pływanie, gra w piłkę, wykonywanie czynności samoobsługowych i prac domowych.
Proponowane poniżej ćwiczenia powinny przybierać formę zabawy, która daje radość dziecku i jest chętnie przez nie podejmowana.
Rysowanie i malowanie
Jest wiele rodzajów „kredek”: najzwyklejsze drewniane, akwarelowe (rysunek nimi namalowany można rozmyć pędzlem umoczonym w wodzie), tłuste pastele (zwane też kredkami świecowymi) i suche pastele, ale też węgiel, ołówek czy kreda tablicowa. Każdy z tych materiałów zostawia inną linię na papierze i wymaga innego nacisku oraz pracy ręki. Można też kupić kredki w różnych kształtach – nie tylko okrągłych, czy o klasycznym, sześciokątnym przekroju, ale też takich trójkątnych, czy nawet w kształcie kamyków, bloczków, stożków – ich zadaniem jest wymuszanie takiego układu ręki, który wzmacnia mięśnie i poprawia precyzję ruchów. Rysować warto na różnym materiale – nie tylko papierze, ale też asfalcie, kamieniu, czy tekturze. Podobnie rozwijające jest malowanie, tu warto zwrócić uwagę na to, że malować mnożna zarówno płaskie powierzchnie, jak i przedmioty przestrzenne. Do nakładania farb można używać pędzli, ale też palców, gąbki, kawałków szmatki, folii, a nawet kwiatów i pokrojonych warzyw.
Wycinanki, wydzieranki, naklejanki…
To fantastyczna okazja do tego, aby dziecko stworzyło niepowtarzalną pracę, ćwicząc przy tym motorykę małą – wystarczy tylko dostarczyć mu odpowiednie materiały: nożyczki (odpowiednie dla dziecka leworęcznego), papier (kolorowy, szary, bibułę, tekturę falistą) i klej.
Lepienie
Zabawy masami lubią wszystkie dzieci – począwszy od ciastoliny, którą można wyciskać przez specjalne maszynki czy kształtować przy pomocy foremek, przez masę solną (sól, mąka w równych proporcjach połączone z wodą), glinę, plastelinę i modelinę, po najróżniejsze inne masy – gotowe (takie jak pucholina, piaskolina, piankolina) jak i przygotowywane w domu (liczne przepisy można znaleźć w internecie).
Nawlekanie
Początkowo należy dziecku zaproponować odpowiednio duże klocki, ale w miarę, jak jego sprawność rośnie, nawlekać można też korale, makaron, guziki. Można również przewlekać sznurówkę przez oczka kanwy do haftowania lub dziurki durszlaka, a wreszcie przejść do szycia – początkowo z użyciem grubej, plastikowe igły, później takiej zwykłej. Pierwsze ćwiczenia w nawlekaniu prowadzą także do tego, że dziecko umie sobie zasznurować i zawiązać buty,
Chwytanie
Małe dzieci chętnie sortują, a to także sprzyja rozwojowi precyzji ruchów. Sortować można guziki, małe pompony, plastikowe liczmany, klocki, monety, kamyki. Można to robić palcami, doskonaląc chwyt opuszkowy, ale także „szczypcami” (takimi kuchennymi do ogórków, sałaty czy zaparzania herbaty), jak i klamerkami do bielizny (ich ściśnięcie jest początkowo dla dziecka dość trudne).
Przesypywanie i przelewanie
To czynności zdecydowanie niedoceniane, a niezwykle istotne w życiu codziennym: umiejętność przelewania z dzbanuszka, ale też szklanki, butelki, słoika, korzystanie z lejka i transfer wody z jednego pojemnika do drugiego za pomocą kawałka gąbeczki, kroplomierza czy strzykawki. Także przesypywanie mąki, soli, kaszy, grochu czy fasoli za pomocą różnych kuchennych naczyń jest mile widziane przez dzieci, które w ten sposób ćwiczą koordynację ruchów.
Reklama
Grafomotoryka i pisanie
Dopiero wówczas, gdy dziecko jest na to gotowe – nie tylko fizycznie, ale też psychicznie, można przystąpić do ćwiczeń grafomotorycznych i powinien być to ostatni (a nie pierwszy) etap przygotowujący do nauki pisania. Jeżeli sprawiają one dziecku trudności i podejmuje się ono takich zadań niechętnie, warto wrócić do ćwiczeń wcześniejszych i form zabawowych. Początkowo dziecko powinno pracować krótko (siedzenie przy stoliku jest dla niego trudne do wytrzymania), a ćwiczenia muszą być jak najbardziej urozmaicone, aby dziecka nie zniechęcić do nich.
Naukę pisania ułatwiają takie ćwiczenia:
- rysowanie palcem w powietrzu, na ścianie, po stole,
- szukanie wyjścia z rysunkowego labiryntu,
- łączenie kropek, aby uzyskać cały rysunek,
- wypełnianie kreskami (w różnych kierunkach) kształtów,
- „pisanie” na piasku lub kaszy mannie rozsypanej na niskiej tacce,
- rysowanie linii prostych, falistych, pętelek,
- łączenie linią elementów na obrazku,
- kopiowanie obrazków przez kalkę techniczną,
- rysowanie po śladzie,
- rysowanie obrazka bez odrywania ręki,
- swobodne tworzenie szlaczków, ale też naśladowanie gotowych wzorów.
Joanna Górnisiewicz
