Osteofity - przyczyny, objawy, leczenie

Pod nazwą „osteofity” kryją się narośla kostne, określane również dziobami kostnymi. Są to zmiany charakteryzujące się miejscową nadbudową tkanki kostnej, która najczęściej obejmuje krawędzie stawów poddawanych dużym obciążeniom. Za główną przyczynę powstawania tego typu zmian uznaje się chorobę zwyrodnieniową, która stopniowo doprowadza do degeneracji chrząstki stawowej, odsłaniając tkankę kostną. Jednak nie jest to jedyna przyczyna, należy pamiętać także o stanach pourazowych, powtarzających się mikrourazach czy procesach zapalnych.

Jak dochodzi do tworzenia się osteofitów? Miejsca, w których powstają osteofity poddawane są dużym przeciążeniom i stopniowo w obrębie stawów dochodzi do ścierania chrząstki stawowej. Jeśli staw nadal jest regularnie obciążany, organizm otrzymuje informację o konieczności „zabezpieczenia” i wzmocnienia stawu i tak powstają zmiany wytwórcze. Wytłumaczyć to można dzięki teorii stworzonej przez niemieckiego uczonego Juliusa Wolfa w XIX wieku. Prawo Delpecha - Wolfa mówi o czynnościowym przystosowaniu kości do patologicznie zmienionych warunków statycznych.  W miejscach, w których kość jest poddawana dużym obciążeniom dochodzi do wzmożonego tworzenia się tkanki kostnej z jednoczesnym spowolnieniem procesów wzrostowych, natomiast w miejscach odciążenia dochodzi do zaburzenia procesów kostnienia. Aby kość rozwijała się prawidłowo musi być poddawana symetrycznym obciążeniom.

Przyczyny powstawania osteofitów

Głównym powodem powstawania osteofitów jest drażnienie okostnej, do którego dochodzi w wyniku nadmiernego obciążania powierzchni stawowych (toczący się proces zwyrodnieniowy prowadzi do ścierania chrząstki stawowej, zabezpieczającej tkankę kostną). Wśród podstawowych przyczyn prowadzących do powstawania osteofitów należy wymienić:

• choroba zwyrodnieniowa
• choroby reumatyczne
• predyspozycje genetyczne
• powtarzające się mikrourazy i przeciążenia (np. wyczynowe uprawianie sportu)
• RZS (reumatoidalne zapalenie stawów)

Procesy zapalne przyczyniają się do  niekontrolowanego wzrostu kostnienia okostnej.

• ZZSK ( zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa)
• stany pourazowe
• nadwaga
• zaburzenia endokrynologiczne
• zaburzenia postawy ciała

Lokalizacja osteofitów

Osteofity powstają najczęściej tam gdzie staw poddawany jest największym obciążeniom. Bardzo często lokalizują się w obrębie stawów kręgosłupa, drobnych stawów rąk, stawów biodrowych, kolanowych oraz biodrowych.

1. Osteofity w obrębie kręgosłupa

Lokalizują się najczęściej na przednich i bocznych krawędziach trzonów kręgowych, zdecydowanie rzadziej na tylnych krawędziach. Takie ich umiejscowienie może prowadzić do zwężenia kanału kręgowego (stenoza), która prowokuje objawy neurologiczne na poziomie danego kręgu.

2. Osteofity w obrębie stawu biodrowego

Osteofity powstają głównie w konsekwencji tzw. koksartrozy (choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego), która prowadzi do stopniowego ograniczania ruchomości stawu oraz narastania dolegliwości bólowych. Osteofity powstają w obrębie panewki stawu (boczna i przednia krawędź) wpływając na ograniczenie ruchomości, głównie ruchy odwodzenia i rotacji. Występują także w części obwodowej chrząstki  głowy kości udowej. Nasilające się zmiany prowadzą do zwężania szpary stawowej, co objawia się jeszcze większym ograniczeniem ruchomości oraz narastaniem dolegliwości bólowych w trakcie ruchu.

3. Osteofity w obrębie stawu kolanowego

Osteofity są objawem gonartrozy (choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego) i najczęściej nabudowują się na bocznych krawędziach kłykci oraz na powierzchni stawowej rzepki. Typowym objawem wskazującym na obecność osteofitów w stawie jest ból w trakcie obciążania stawu.

4. Osteofity w obrębie stawu barkowego

Osteofity w obrębie tego stawu występują zdecydowanie najrzadziej. Jeśli już występują to najczęściej w obrębie stawu barkowo-obojczykowego.

5. Osteofity w obrębie drobnych stawów dłoni i palców

Osteofity w obrębie kręgosłupa – główne objawy

1. Kręgosłup szyjny

• zawroty głowy
• szumy w uszach
• miejscowy ból w odcinku szyjnym
• ból promieniujący do kończyny górnej (rwa ramienna)
• ból głowy – głównie z tyłu
• ograniczenie ruchomości w odcinku szyjnym
• wzmożone napięcie mięśniowe
• zaburzenie krzywizny kręgosłupa

2. Kręgosłup piersiowy

• ograniczenie ruchomości kręgosłupa (ze względu na mniejszą ruchomość w odcinku piersiowym, jej ograniczenie może zostać nie zauważone)
• miejscowe dolegliwości bólowe
• nerwoból międzyżebrowy
• promieniowanie bólu w okolicę łopatek i dolnej części pleców

3. Kręgosłup lędźwiowy

• tępy ból w odcinku lędźwiowym (po dłuższym przebywaniu w pozycji stojącej)
• ból promieniujący do pośladka i kończyny dolnej (rwa kulszowa, rwa udowa)
• parestezje w obrębie dermatomów ( w zależności od poziomu objawy obejmują różne części kończyny)
• spadek siły mięśniowej
• ograniczenie ruchomości w odcinku lędźwiowym

 

Reklama

Postępowanie lecznicze

W związku z tym, iż osteofity są wynikiem toczącego się procesu zwyrodnieniowego, leczenie zachowawcze daje możliwość zatrzymania procesu i redukcji dolegliwości bólowych. Nie ma natomiast możliwości cofnięcia zmian, do których już doszło (usunięcie osteofitów możliwe jest tylko w przypadku zabiegu chirurgicznego). Jednak poprawa funkcjonalności pacjenta może okazać się skuteczna w walce z dolegliwościami oraz ograniczeniami i wówczas zabieg operacyjny nie jest konieczny.

Na stan swoich stawów, czy to obwodowych czy kręgosłupa, pracuje się całe życie. Każdy z nas narażony jest na wystąpienie choroby zwyrodnieniowej, ale w dużej mierze to od nas samych zależy kiedy i  jakim stopniu się rozwinie. Dlatego tak istotna jest profilaktyka, która obejmuje:

• regularna aktywność fizyczna – istotnym aspektem aktywności jest dobór odpowiednich obciążeń oraz urozmaicenie form ruchu. Mocno obciążająca oraz jednokierunkowa aktywność często prowadzi do lokalnych przeciążeń.
• dbanie o prawidłową postawę ciała oraz wagę
• utrzymywanie prawidłowych zakresów ruchomości w stawach

Najczęściej do wykrycia zmian o podłożu zwyrodnieniowym dochodzi w momencie pojawienia się pierwszych objawów. Wówczas konieczne jest wdrożenie leczenia zachowawczego. W przypadku braku poprawy lub bardzo zaawansowanych zmian konieczne jest leczenie operacyjne. Zabiegi, najczęściej artroskopowe, polegają na usunięciu osteofitów oraz wyczyszczeniu powierzchni stawowych. Zakończone leczenie operacyjne wymaga rozpoczęcia postępowania zachowawczego, mającego na celu utrzymanie efektów zabiegu. Konieczne są ćwiczenia ukierunkowane na:

• wzmocnienie i uelastycznienie grup mięśniowych
• poprawę zakresów ruchomości
• poprawę propriocepcji oraz koordynacji nerwowo-mięśniowej

W wielu przypadkach skuteczne okazuje się postępowanie zachowawcze, które opiera się na:

-zabiegach fizykalnych – ich działanie ukierunkowane jest przede wszystkim na działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, a także poprawiające ukrwienie i redukujące wzmożone napięcie mięśniowe. W zależności od lokalizacji zmian oraz stopnia ich zaawansowania, zastosowanie mają:

• ultradźwięki
• fala uderzeniowa
• pole magnetyczne
• laseroterapia
• naświetlania lampą Sollux
• fala uderzeniowa
• elektroterapia
• prądy diadynamiczne (DD)-silne działanie przeciwbólowe, polegające na podwyższeniu progu bólu
• jonoforeza z lekiem o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym
• prądy interferencyjne o silnym działaniu przeciwbólowym oraz odżywczym

-kinezyterapii - Postępowanie kinezyterapeutyczne uzależnione jest od stanu w jakim znajduje się pacjent:

• głęboki masaż rozluźniający – pozwala rozluźnić tkanki okołostawowe oraz uzyskać efekt przekrwienny
• ćwiczenia w odciążeniu – pozwalają odzyskać lub utrzymać prawidłową ruchomość w stawie w warunkach odciążenia (bez nasilania dolegliwości bólowych)
• ćwiczenia wzmacniające o charakterze izometrycznym – napięcie mięśnia bez inicjacji ruchu
• delikatne ćwiczenia ukierunkowane na poprawę elastyczności i ruchomości

• ćwiczenia stabilizacyjne oraz czucia głębokiego 
• ćwiczenia czynne oraz stopniowe obciążanie oporem zewnętrznym w pełnych zakresach ruchomości
• ćwiczenia rozluźniające przykurczone grupy mięśniowe
• umiarkowana i urozmaicona aktywność fizyczna – w zależności od indywidualnych możliwości oraz predyspozycji: pływanie, jazda na rowerze, nordic walking, joga, pilates

W związku z tym, iż w miarę rozwoju osteofitów dochodzi do stopniowej utraty ruchomości, należy pamiętać o regularnych ćwiczeniach oraz tzw. pozycjach ułożeniowych, które stanowią profilaktykę przykurczów.  Pozycje ułożeniowe rozumie się jako układanie ciała wymuszające prawidłowe ustawienie stawów, a tym samym rozciąganie przykurczonych tkanek. Mają one na celu przeciwdziałanie przykurczom oraz utrzymywanie osiągniętych w trakcie terapii zakresów ruchu.

-farmakoterapii – preparaty o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym oraz odżywiające i regenerujące chrząstkę stawową (np. kwas hialuronowy)

w stawach międzypaliczkowych przybierają najczęściej postać guzków Heberdena i Boucharda. Zmiany te nie są przyczyną silnych dolegliwości bólowych, ale wpływają na ograniczenie ruchomości (uczucie sztywności) oraz zniekształcenia obrysu palców.

Diagnozowanie osteofitów

Podstawowym badaniem pozwalającym wykryć zmiany o charakterze osteofitów jest prześwietlenie rentgenowskie (RTG), bardziej szczegółowy obraz zmian uzyskać można dzięki rezonansowi magnetycznemu (MRI) oraz tomografii komputerowej (TK).

Poza badaniami obrazowymi, lekarz zbiera dokładny wywiad oraz przeprowadza badanie mające na celu określenie występowania zaburzeń neurologicznych, oceny siły mięśniowej oraz zakresów ruchomości.

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta