Stenoza z greckiego „stenozis” oznacza zwężenie. Termin stenoza kanału kręgowego dotyczy patologicznego zwężenia światła kanału, w wyniku którego dochodzi do ucisku znajdującego się wewnątrz rdzenia kręgowego. Stenoza najczęściej dotyczy odcinka lędźwiowego i szyjnego kręgosłupa, zwężenie zdecydowanie rzadziej dotyka odcinek piersiowy. Częstotliwość występowania schorzenia rośnie proporcjonalnie do wieku, co związane jest z narastającymi zmianami zwyrodnieniowymi w obrębie struktur kręgosłupa.
Reklama
W konsekwencji zwężenia kanału kręgowego pojawiają się dolegliwości bólowe, których umiejscowienie zależne jest od poziomu zwężenia. Poza bólem, objawami współistniejącymi są zaburzenia neurologiczne, które swoim zasięgiem obejmują także kończyny dolne i górne.
Leczenie stenozy kanału kręgowego zależne jest od rozległości zmian, stanu pacjenta oraz jego wieku. Po indywidualnej diagnostyce lekarz podejmuje decyzję o leczeniu zachowawczym bądź chirurgicznym.
Kanał kręgowy – budowa
Kanał kręgowy utworzony jest przez otwory kręgowe, które ułożone jeden na drugim budują dla rdzenia kręgowego pewnego rodzaju” rusztowanie”. Kanał rozciąga się od odcinka szyjnego, a dokładnie od poziomu C1 aż do II kręgu lędźwiowego, gdzie kończy się stożkiem rdzeniowym. W prawidłowych warunkach biegnący wewnątrz kanału rdzeń kręgowy nie przylega do ścianek. Poza kanałem kręgowym ochronę dla rdzenia zapewniają opony mózgowo-rdzeniowe oraz płyn mózgowo-rdzeniowy.
Od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy rdzeniowe, a dokładnie 31 par nerwów. Podobnie jak odcinki kręgosłupa, nerwy rdzeniowe również dzieli się na: szyjne (8), piersiowe (12), lędźwiowe (5), krzyżowe (5) oraz guziczny (1). Każda para nerwów odchodzi od rdzenia symetrycznie, na określonym poziomie segmentu kręgosłupa. Nerwy rdzeniowe zawierają zarówno włókna ruchowe jak i czuciowe.
Przedstawiona anatomia kanału kręgowego oraz rdzenia pozwala zrozumieć generowane przez stenozę objawy. Zwężenie światła kanału prowadzi do drażnienia zarówno opony twardej (ból multisegmentarny) jak i nerwów rdzeniowych (zaburzenia czuciowe/ruchowe oraz ból zgodnie z przebiegiem dermatomów).
Reklama
Przyczyny stenozy kanału kręgowego
Do zwężenia kanału kręgowego dochodzi najczęściej w wyniku postępujących procesów degeneracyjnych w przebiegu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa. Zdecydowanie rzadziej stenoza jest wynikiem urazów (np. złamania), stanów zapalnych czy guzów kręgosłupa.
Stenoza może mieć dwojakie podłoże: pierwotne i wtórne. Zmiany pierwotne (wrodzony zwężony kanał kręgowy) występują rzadziej w stosunku do zmian wtórnych. Warto wiedzieć, iż zmiany pierwotne wywołują objawy narastające stopniowo, w miarę rozwoju schorzenia. W wyniku postępujących zmian dochodzi do zaburzenia postawy ciała oraz nasilających się dolegliwości.
Główne przyczyny wtórnej stenozy kanału kręgowego:
- choroba zwyrodnieniowa
- kręgozmyk
- zmiany degeneracyjne w obrębie krążka międzykręgowego (przepuklina)
- przebyte operacje kręgosłupa
- choroby reumatoidalne (np. ZZSK)
- guzy kręgosłupa
- urazy
- zwapnienia oraz patologiczne przerosty więzadeł kręgosłupa
- akromegalia
- choroba Pageta - przewlekła choroba kości, objawiająca się powstaniem ognisk chorobowych o zaburzonej strukturze. W przebiegu choroby dochodzi do złamań oraz zniekształceń kości.
Kręgosłup - fot.1 – obraz prawidłowy, fot.2 – zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa z występującymi wyroślami kostnymi (osteofity)
Diagnostyka stenozy kanału kręgowego
Diagnostyka stenozy obejmuje szczegółowy wywiad oraz badanie kliniczne, często konieczne okazują się również dodatkowe badania obrazowe (RTG, MRI).
Badanie kliniczne w połączeniu z objawami zgłaszanymi przez pacjenta pozwala ocenić, na którym dokładnie poziomie kręgosłupa doszło do patologii. Zaburzenia czucia oraz ubytki siły mięśniowej oceniane są w badaniu neurologicznym.
Diagnostyka stanowi bardzo istotny element, gdyż tylko prawidłowo postawiona diagnoza pozwala na podjęcie odpowiedniego leczenia.
Reklama
Objawy stenozy kanału kręgowego
Objawy stenozy kanału kręgowego zależne są od stopnia zaawansowania zmian, a także od poziomu na którym doszło do zmian. Stenoza najczęściej występuje w odcinku szyjnym i lędźwiowym, co skutkuje dolegliwościami bólowymi wymienionych odcinków oraz zaburzeniami w obrębie kończyn górnych jak i dolnych.
Objawy stenozy kanału kręgowego w odcinku szyjnym:
- ból w obrębie szyi i karku
- bóle głowy i zawroty głowy
- szumy uszne
- zaburzenia widzenia
- rwa barkowa
- zaburzenia czucia oraz niedowłady w obrębie kończyn górnych
Objawy stenozy kanału kręgowego w odcinku lędźwiowym:
- bóle kręgosłupa w odcinku lędźwiowym
- bóle promieniujące do pośladków oraz kończyn dolnych
- zaburzenia czucia oraz niedowłady w obrębie kończyn dolnych
- zespół ogona końskiego (pojawiają się zaburzenia funkcji jelit oraz zwieraczy, a także zaburzenia czucia w okolicy krocza i pośladków)
Dużo rzadziej zwężenie kanału kręgowego obejmuje odcinek piersiowy, ale jeśli dojdzie do zaburzeń w tej okolicy kręgosłupa pojawiają się:
- dolegliwości bólowe promieniujące do żeber
- dolegliwości bólowe zlokalizowane między łopatkami
Charakterystyczne dla objawów stenozy jest to, iż początkowo mają tendencję do pojawiania się i samoistnego ustępowania, jednak z czasem dochodzi do zwiększenia częstotliwości ich występowania oraz intensywności. Objawy nasilają się najczęściej podczas niektórych czynności, takich jak chodzenie, długie stanie czy jazda na rowerze – stenoza lędźwiowa, długie utrzymywanie głowy w pozycji pionowej – stenoza szyjna. Ulgę przynosi najczęściej odpoczynek, w pozycji siedzącej lub stojącej z pochyleniem tułowia w przód (np. z oparciem rąk o krzesło).
Reklama
Postępowanie zachowawcze
Postępowanie zachowawcze w przypadku stenozy ukierunkowane jest na odbarczenie od ucisku struktur nerwowych, przywrócenie prawidłowej ruchomości w obrębie struktur stawowych, a także normalizację napięcia tkanek okołostawowych. Postępowanie fizjoterapeutyczne, poza indywidualną terapią, wykorzystuje również zabiegi z zakresu fizykoterapii:
- magnetoterapia
- laseroterapia
- krioterapia
- prądy TENS
W celu redukcji dolegliwości bólowych oraz redukcji stanu zapalnego, postępowanie fizjoterapeutyczne wspomagane jest dodatkowo farmakoterapią (iniekcje z lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi).
Szybkie odbarczenie struktur nerwowych jest niezwykle istotne dla efektów prowadzonego leczenia. Skutecznymi technikami okazują się neuromobilizacje, ukierunkowane na leczenie zaburzeń przesuwalności oraz ślizgów tkanki nerwowej. Duża wrażliwość układu nerwowego na ucisk, który w konsekwencji prowadzi do niedotlenienia, przyczynia się do zaburzeń troficznych (zaburzone odżywianie nerwu oraz utrudniony przepływ krwi). Im dłużej trwa ucisk tym większe pojawiają się zaburzenia, a powrót do zdrowia zajmuje zdecydowanie więcej czasu. Zaburzenia troficzne przyczyniają się również do rozwijania się stanu zapalnego, co objawia się obrzękiem tkanek oraz nasilonymi dolegliwościami bólowymi.
Rehabilitacji wymagają także stawy kręgosłupa, w których należy przywrócić prawidłową biomechanikę. Postępowanie oparte jest wówczas o terapię manualną, która poprzez mobilizacje i manipulacje „uruchamia” kręgosłup.
Wpływ na zmniejszenie dolegliwości bólowych ma także terapia tkanek miękkich. Normalizacja napięć mięśniowych, poprawa ślizgów oraz elastyczności przyczynia się do poprawy drenażu (odprowadzanie nadmiaru limfy), obniżenia wzmożonego napięcia mięśniowego, a przez to odzyskanie prawidłowych zakresów i wzorców ruchu. Przywrócenie równowagi w układzie mięśniowo-powięziowym ma jeszcze jeden istotny aspekt – redukcja wtórnych zaburzeń będących konsekwencją pierwotnych zmian zwyrodnieniowych. Odzyskanie prawidłowej biomechaniki kręgosłupa możliwe jest wówczas kiedy układy nerwowy, mięśniowy oraz kostno-stawowy odpowiednio funkcjonują i współpracują ze sobą.
Reklama
Postępowanie chirurgiczne
Leczenie chirurgiczne w przypadku stenozy zalecane jest dopiero wówczas kiedy leczenie zachowawcze oraz farmakoterapia nie przynoszą efektów, a narastające dolegliwości bólowe zaburzają normalne funkcjonowanie.
W zależności od stanu pacjenta oraz rozległości zmian w obrębie kanału kręgowego, zabieg wykonuje się różnymi technikami. Najbardziej powszechną techniką jest laminektomia odbarczająca, która polega na usunięciu tylnej części łuku kręgowego (laminectomia z łaciny oznacza „lamina” – łuk kręgowy oraz „ectomia” – usunięcie), w celu zniesienia ucisku na struktury nerwowe. Dodatkowo jeśli jest taka konieczność wykonuje się resekcję (usunięcie) wyrośli kostnych (osteofity). Zabieg laminektomii jest inwazyjnym postępowaniem, które zaburza strukturę anatomiczną kręgosłupa oraz często doprowadza do niestabilności, co jest wynikiem usunięcia fragmentu kręgu oraz uszkodzenia mięśni. Najczęściej po laminektomii konieczne okazuje się zastosowanie implantów zapewniających prawidłową stabilizację kręgosłupa, a także wielomiesięczna rehabilitacja.
Alternatywną dla klasycznej laminektomii jest metoda endoskopowej mikrodekompresji, która pozwala na usunięcie tylko tych tkanek, które uciskają na struktury nerwowe. Metoda ta pozwala na zachowanie zdrowych tkanek, co zdecydowanie wpływa na szybszy powrót do zdrowia po zabiegu (pionizacja następuje kilka godzin po zabiegu, a okres rekonwalescencji skraca się z kilku miesięcy do kilku tygodni).
Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
