Najbliższe otoczenie osoby po udarze mózgu staje przed szczególnym i niełatwym zadaniem wspomagania pacjenta (we współpracy z personelem medycznym i pracownikami socjalnymi) w odzyskaniu utraconych wskutek choroby umiejętności. Długotrwały i skomplikowany proces rehabilitacyjny wymaga od opiekunów osób chorych cierpliwości, wyrozumiałości, wytrwałości oraz dostosowania zadań do ciągle zmieniających się możliwości pacjenta. A wszystko po to, aby umożliwić osobie po udarze jak najlepsze funkcjonowanie na co dzień.
Artykuł zawiera podstawowe informacje, które dotyczą opieki nad osobami po udarze mózgu z uwzględnieniem problemów i potrzeb zarówno chorych, jak i ich opiekunów.
Problemy osób po udarze
Ograniczenie sprawności ruchowej nie jest jedynym problemem osób po udarze mózgu. Także inne następstwa choroby w znaczący sposób wpływają na jakość życia tych ludzi (kłopoty mogą narastać po zakończeniu hospitalizacji). Chorzy na co dzień muszą pokonywać wiele trudności, pojawiających się na różnych płaszczyznach ich życia. Problemy te związane są głównie z:
- utratą samodzielności (inwalidztwo w znaczący sposób ogranicza umiejętność wykonywania prostych czynności życia codziennego; część chorych wymaga stałej opieki);
- utratą pracy (w konsekwencji udaru chorzy korzystają ze świadczeń rentowych; choroba stanowi częsty powód przedwczesnego przejścia na emeryturę);
- pogorszeniem sytuacji materialnej;
- utratą dotychczasowej pozycji społecznej (zaburzenia komunikacji werbalnej, pogorszenie funkcji poznawczych, ale także przyczyny niezależne od samego chorego utrudniają kontakty towarzyskie);
- zmianą sytuacji rodzinnej (problemy w zaakceptowaniu pozycji osoby zależnej od pozostałych członków rodziny)
- lękiem przed pogorszeniem się obecnego stanu zdrowia oraz nawrotem choroby.
Zatem ważne jest, aby opiekunowie osób po udarze, we współpracy z personelem medycznym oraz pracownikami socjalnymi, wspomagali chorego w próbie odzyskania umiejętności, umożliwiających mu jak najlepsze funkcjonowanie na co dzień.
Najważniejsze zadania opiekunów osób po udarze
Jakość opieki świadczonej w warunkach domowych zależna jest od wielu czynników związanych z rodziną. Najważniejsze z nich to: liczba osób w rodzinie zdolnych do opieki nad osobą chorą, stan ich zdrowia, więzi emocjonalne w rodzinie, sytuacja materialna oraz poziom wykształcenia członków rodziny.
W związku, iż osoby po udarze najczęściej obawiają się braku możliwości powrotu do poprzedniej sprawności, uzależnienia od innych oraz odosobnienia w sposób szczególny potrzebują oni wsparcia i pomocy ze strony najbliższego otoczenia. Stąd zasadnicze funkcje opiekunów osób po udarze obejmują:
- Zapewnienie opieki nad chorym (całodobowej lub nie).
- Zadbanie o utrzymanie regularnego, ścisłego kontaktu z lekarzem prowadzącym -
neurologiem, w tym przestrzeganie terminów zalecanych konsultacji specjalistycznych (np. internistycznej, u specjalisty rehabilitacji i in.);
- Utrzymanie ciągłości leczenia oraz kontrolowanie parametrów laboratoryjnych zgodnie z zaleceniami lekarskimi.
- Kontynuowanie zleconych zabiegów pielęgnacyjnych (we współpracy z pielęgniarkami środowiskowymi) z uwzględnieniem stanu ogólnego pacjenta;
- Dbałość o zachowanie zasad profilaktyki zakażeń układu oddechowego, profilaktyki przeciwodleżynowej i in.
- Pomoc w czynnościach życia codziennego (higiena osobista, ubiór i in.).
- Kontynuowanie rehabilitacji ruchowej we współpracy z fizjoterapeutą: asystowanie pacjentowi w zalecanych ćwiczeniach biernych, bierno-czynnych oraz powtarzaniu ćwiczeń czynnych (forma rehabilitacji powinna być dostosowana do stanu ogólnego i funkcjonalnego osoby po udarze);
- Pomoc w przemieszczaniu się chorego.
- Zadbanie o ciągłość rehabilitacji logopedycznej we współpracy z terapeutą zaburzeń mowy (warto pamiętać, że najlepsze efekty leczenia uzyskuje się dzięki częstym i regularnym ćwiczeniom, które usprawniają aparat mowy oraz umożliwiają osiągnięcie poprawy w zakresie umiejętności pisania i czytania).
- Prowadzenie rehabilitacji w zakresie codziennych czynności (asystowanie choremu przy czynnościach możliwych do wykonania przez niego samego oraz zachęcanie i aktywizowanie go do podejmowania wielokrotnych prób w przypadku niepowodzenia).
- Robienie zakupów, załatwianie różnych spraw (np. urzędowych) i in.
- Wsparcie chorego (pomoc osobie po udarze w zaakceptowaniu nowej, trudnej sytuacji oraz w próbach powrotu do wcześniejszych aktywności oraz rozwijaniu nowych).
- Pomoc choremu w rozwijaniu nowych zainteresowań, dostosowanych do jego aktualnych możliwości (wspólne oglądanie telewizji, czytanie, słuchanie radia i in.).
- Umożliwienie osobie po udarze uczestnictwa we wszystkich istotnych uroczystościach rodzinnych, towarzyskich, wydarzeniach kulturalnych i in.
- Zapewnienie choremu możliwości wyjścia z domu oraz podróżowania.
Na szczególną uwagę zasługuje również fakt, że najbliższe środowisko wraz z motywacją własną chorego w istotny sposób oddziałują na postępy w procesie rehabilitacji, stanowiącej zasadniczą część leczenia. Niestety niejednokrotnie sam chory i/lub jego opiekunowie decydują się na zakończenie kompleksowego programu rehabilitacji. Tymczasem dla osoby po udarze konieczne jest kontynuowanie terapii w celu podniesienia poziomu jej niezależności funkcjonalnej, polepszenia samopoczucia, przystosowania do zmienionej sytuacji życiowej oraz poprawy jakości życia.
Obciążenia i potrzeby opiekunów osób po udarze
Warto pamiętać, że długotrwała rehabilitacja udaru mózgu wymaga wielu poświęceń ze strony opiekunów osób chorych. Prowadzi ona bowiem do zmian w organizacji funkcjonowania całej rodziny, wychodzącej naprzeciw nowym obowiązkom i ograniczeniom.
Sprawowanie opieki nad osobą po udarze pociąga za sobą konsekwencje fizyczne (czas poświęcony podopiecznemu), psychiczne (zmiany emocjonalne), społeczne (przede wszystkim ograniczenia w kontaktach z innymi ludźmi) i finansowe (koszty bezpośrednio, jak i pośrednio związane z leczeniem, tj. np. rezygnacja z pracy przez opiekuna), najogólniej określane mianem obciążenia. W większości przypadków opiekunami są członkowie najbliższej rodziny: współmałżonek, dzieci bądź rodzice, sporadycznie osoby obce lub dalsza rodzina. Z uwagi na fakt, iż opiekunowie pacjentów po udarze podlegają szczególnym obciążeniom psychicznym konieczne jest uwzględnienie ich potrzeb oraz utworzenie specjalnych grup wsparcia. Grupy takie powinny umożliwić spotkania ze specjalistami leczącymi chorych po udarze (funkcja informacyjno-edukacyjna) oraz z osobami, które na co dzień spotykają się z problemem udaru mózgu (celem wymiany własnych doświadczeń).
Na koniec należałoby dodać, że partnerskie relacje rodziny i pracowników instytucji ochrony zdrowia, doradztwo oraz edukacja stwarzają choremu szanse na powrót do zdrowia. Natomiast członkom rodziny pozwalają one przezwyciężyć stres (powstały w związku z nowymi obowiązkami), a w wielu przypadkach także i depresję.
Podsumowanie
Osoby po udarze mózgu na co dzień muszą pokonywać wiele trudności, pojawiających się na różnych płaszczyznach ich życia. W związku, iż chorzy najczęściej obawiają się braku możliwości powrotu do poprzedniej sprawności, uzależnienia od innych oraz odosobnienia w sposób szczególny potrzebują oni wsparcia i pomocy ze strony najbliższego otoczenia. Stąd zasadnicze funkcje opiekunów osób po udarze mózgu powinny obejmować: zapewnienie opieki nad chorym, utrzymanie ciągłości leczenia (w tym rehabilitacji), stosowanie się do zaleceń lekarskich, kontynuowanie zleconych zabiegów, dbałość o zachowanie zasad profilaktyki, pomoc w czynnościach i sprawach życia codziennego, aktywizacja pacjenta oraz szeroko pojęte wsparcie osoby chorej. Na koniec warto jeszcze podkreślić, że długotrwała rehabilitacja udaru mózgu wymaga wielu poświęceń nie tylko ze strony pacjentów, ale również ich opiekunów. Sprawowanie opieki nad osobą po udarze bowiem pociąga za sobą konsekwencje fizyczne, psychiczne, społeczne i finansowe. Konieczne jest zatem utworzenie specjalnych grup wsparcia dla opiekunów pacjentów po udarze mózgu.
Autor: Marta Majer
mgr pielęgniarstwa, mgr biologii
Bibliografia:
- Bożek-Sochacka A., Kwolek A.: Wyniki rehabilitacji chorych po kolejnym udarze mózgu. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego Rzeszów 2006, 4, 265–270.
- Brola W., Fudala M., Przybylski W. i wsp.: Profilaktyka późnych powikłań udaru mózgu. Studia Medyczne 2008; 9: 21-26.
- Czajkowska E., Falandysz A., Pop T., Snela S.: Dostępność rehabilitacji środowiskowej dla chorych po udarze mózgu. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego Rzeszów 2007, 1, 30–40.
- Grabowska – Fudala B., Jaracz K.: Obciążenie osób sprawujących opieką nad chorymi po przebytym udarze mózgu. Udar Mózgu 2006, tom 8, nr 1, 42-47.
- Hebel K., Lesińska-Sawicka M., Waśkow M.: Kierunki edukacji zdrowotnej rodzin chorych po udarze niedokrwiennym mózgu w profilaktyce wtórnej. Nursing Topice 2010; 18 (4): 497–502.
- Mikołajewska E.: Kierunki wsparcia opiekunów pacjentów po przebytym udarze mózgu w opiece domowej. Udar Mózgu 2011, tom 13, nr 1–2, 12–17.
- Strepikowska A., Buciński A.: Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka. Postępy farmakoterapii. Tom 65, nr 1, 2009: 46-50.
- Świerkocka-Miastkowska M., Biesek D.: Opieka domowa nad chorym po udarze mózgu. Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 3, 127–129.
