Fizjoterapia stomatologiczna

Fizjoterapia z roku na rok rozwija się i swoim postępowaniem obejmuje coraz szersze grono pacjentów. Ciekawym działem jest fizjoterapia stomatologiczna, która zajmuje się wszelkimi problemami w obrębie twarzoczaszki, ale także zaburzeniami ze strony połączenia głowowo-szyjnego.

Bóle zębów (bez przyczyny stomatologicznej), bóle głowy czy szumy uszne to tylko niektóre z objawów, które mogą być wynikiem zaburzonego funkcjonowania systemu żuchwowo-gnykowo-czaszkowego. Terapia narządu żucia ukierunkowana jest na przywracanie prawidłowych napięć w tkankach miękkich, a także odzyskiwanie prawidłowej ruchomości w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych.

O przyczynach, objawach, a także metodach i możliwościach terapii narządu żucia przeczytamy w dalszej części artykułu.

Kilka słów o anatomii czyli zespół żuchwowo-gnykowo-czaszkowy

Fizjoterapia stomatologiczna swoje działania ukierunkowuje przede wszystkim na zaburzenia w obrębie systemu żuchwowo-gnykowo-czaszkowego, w skład którego wchodzą następujące kości:

• żuchwa
• szczęka
• kość skroniowa
• kość gnykowa
• łuska kości potylicznej
• kręg szczytowy
• kręg obrotowy

Podstawowe znaczenie, zarówno pod kątem występujących zaburzeń jak i prowadzonej później terapii, odgrywa staw skroniowo-żuchwowy oraz połączenie głowowo-szyjne.

Staw skroniowo-żuchwowy to dwupiętrowy, parzysty staw z błoną maziową. Dodatkowym elementem jest krążek stawowy, który dzieli jamę stawu na przestrzeń górną i dolną. Wewnątrz stawu znajduje się płyn maziowy, który ułatwia funkcjonowanie stawu, działając jako środek nawilżający. Istotnymi strukturami wchodzącymi w skład stawu są więzadła, które zapewniają stabilizację oraz utrzymują prawidłową ruchomość (chronią przed hipermobilnością):

• więzadło boczne
• więzadło klinowo-żuchwowe
• więzadło rylcowo-żuchwowe

Kolejne istotne struktury stawu, to mięśnie:

• mięśnie żwacze
• mięśnie skroniowe
• mięśnie skrzydłowe boczne
• mięsnie skrzydłowe przyśrodkowe

Myśląc o zaburzeniach narządu żucia należy również wziąć pod uwagę struktury nieco oddalone, ale mające bezpośredni wpływ na prawidłowe funkcjonowanie:

• struktury połączenia głowowo-szyjnego
• mięśnie podpotyliczne (m. skośny górny i dolny głowy, m. prosty tylny mniejszy i większy głowy, m. prosty boczny głowy)
• przyczep początkowy mięśnia czworobocznego do kresy karkowej górnej
• stawy połączenia głowowo-szyjnego (staw szczytowo-potyliczny, staw szczytowo-obrotowy)
• struktury łącznotkankowe połączenia głowowo-szyjnego (błona szczytowo-potyliczna przechodząca w więzadło żółte, błona pokrywająca przechodząca w więzadło podłużne, więzadło zęba obrotnika, torebki stawowe stawów szczytowo-potylicznych)
• struktury kręgosłupa piersiowego
• obręcz miednicza wraz ze stawami krzyżowo-biodrowymi

Czynniki predysponujące do wystąpienia zaburzeń w obrębie aparatu żucia

Rozwój dysfunkcji układu stomatognatycznego zależny jest od czynników działających bezpośrednio w obrębie samego aparatu ruchowego żucia. Wśród dominujących przyczyn wyróżniamy:

• szkodliwe nawyki ruchowe (np. żucie gumy lub odruchowe zaciskanie szczęki o podłożu psychogennym)
• utrata zębów
• nieprawidłowości w obrębie zgryzu
• rozległa próchnica
• hipermobilność mięśni żuchwy

Nieleczone zaburzenia układu żuchwowo-gnykowo-czaszkowego mogą z upływem czasu prowokować dolegliwości bólowe odcinka szyjno-piersiowego kręgosłupa, a także w obrębie narządów wewnętrznych.

Przedstawione wyżej czynniki predysponujące skupiają się bezpośrednio wokół narządu żucia, ale zdarza się również, iż dolegliwości bólowe są wynikiem zaniedbań i schorzeń w obrębie struktur oddalonych:

• hiperlordoza odcinka szyjnego
• ustawienie głowy i barków w protrakacji
• zaburzenia w obrębie miednicy

Wskazania do fizjoterapii stomatologicznej

Zdecydowanie najczęstszym objawem, z którym zgłaszają się pacjenci jest ból. Dolegliwości obejmują zarówno zęby (bez przyczyny stomatologicznej), szczękę górną i żuchwę, a także głowę o bardzo zróżnicowanej lokalizacji. Wśród innych wskazań do fizjoterapii stomatologicznej wymieniamy:

• objawy akustyczne (trzaski, trzeszczenia i przeskakiwania)
• szumy uszne
• zawroty głowy
• zbaczanie żuchwy
• bruksizm (zgrzytanie zębami)
• szczękościsk
• ograniczenie ruchomości żuchwy

Inne mniej charakterystyczne objawy mogące sugerować zaburzenie w układzie żuchwowo-gnykowo-czaszkowym to:

• swędzenie ucha, zaleganie woskowiny
• zaburzenia słuchu
• pogorszenie ostrości widzenia
• wytrzeszcz gałek ocznych
• łzawienie
• ból w czasie połykania
• pieczenie i ból gardła, języka
• zmiany w błonie śluzowej podniebienia

dodatkowo mogą pojawić się objawy zlokalizowane nieco dalej od źródła problemu:

• parestezje kończyn górnych
• napadowe bicie serca
• trudności w oddychaniu (utrudnione głębokie oddychanie, kłucie w trackie wdechu)
• wzmożona potliwość
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Reklama

Przeciwwskazania do fizjoterapii stomatologicznej

Przeciwwskazaniami do prowadzenia terapii stomatologicznej są świeże złamania, ostre stany zapalne, a także choroba nowotworowa.

Terapia stomatologiczna – opis poszczególnych technik

Przed rozpoczęciem terapii należy przywrócić prawidłowe warunki zewnątrzustne, poprzez odpowiednie leczenie stomatologiczne. Leczenie to obejmuje najczęściej uzupełnienie braków zębów, usunięcie wad zgryzu czy eliminację próchnicy.

Postępowanie terapeutyczne obejmuje pracę bezpośrednio na stawach skroniowo-żuchwowych, ale także ukierunkowane jest na korekcję zaburzeń w obrębie kręgosłupa i miednicy.

Cele fizjoterapii stomatologicznej zmniejszenie lub całkowita redukcja dolegliwości bólowych przywrócenie prawidłowych zakresów ruchomości przywrócenie balansu mięśniowego poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej przywrócenie prawidłowego wzorca ruchowego

W zależności od stanu pacjenta i istoty jego problemu, zastosowanie mają następujące zabiegi terapeutyczne:

1.Terapia manualna – terapia manualna zajmuje się ręcznym badaniem i leczeniem zaburzeń czynności narządu ruchu. Podstawowym założeniem terapii manualnej jest likwidowanie przyczyn, a nie tylko istniejących objawów. Wszystkie zabiegi manualne ukierunkowane są na przywrócenie równowagi w narządzie ruchu. W zależności od podłoża zaburzeń (mięsień, więzadło, ścięgno, staw) wykonywane są różne zabiegi manualne, takie jak:

• mobilizacje i manipulacje stawów – zarówno mobilizacje jak i manipulacje mają na celu uruchomienie kostnych elementów stawowych, torebek stawowych oraz więzadeł.

• mobilizacje tkanek miękkich (neuromobilizacje, mobilizacje uciskowe) – neuromobilizacje stymulują tkankę nerwową, prowadząc do poprawy w obrębie ślizgów i elastyczności. Natomiast mobilizacje uciskowe prowadzą do zmniejszenia dolegliwości bólowych, poprzez uzyskanie rozluźnienia, przekrwienia oraz dezaktywacji bolesnych punktów.

• masaż tkanek głębokich - metoda opierająca się na warstwowości, która poprzez wnikanie w głębsze warstwy tkanek uwalnia restrykcje pomiędzy nimi. Masaż tkanek głębokich charakteryzuje się powolną pracą, która pozwala na rozciągnięcie struktur i głębokie wniknięcie, jednocześnie nie prowokując odczuć bólowych.

• poizometryczną relaksację mięśni – jedna z technik energizacji mięśni ukierunkowana na odzyskanie prawidłowej ruchomości, elastyczności i napięcia tkanek miękkich. PIR wykonywany jest w odpowiedniej sekwencji ruchów, prowadząc do rozciągnięcia i obniżenia tonusu mięśniowego tkanek, poprzez zaangażowanie mięśni antagonistycznych.

2. Reedukacja posturalna – metoda ukierunkowana na nauczanie przyjmowania prawidłowej postawy ciała oraz korygowanie występujących zaburzeń. Podstawą reedukacji jest zrozumienie istoty problemu, a także umożliwienie korekcji poprzez terapię tkanek. Proces reedukacji posturalnej jest długotrwały i wielopłaszczyznowy.

Fundamenty reedukacji posturalnej opierają się na 4 głównych płaszczyznach:

• płaszczyzna neurofizjologiczna – warunkuje nawyk prawidłowej postawy ciała
• płaszczyzna anatomiczna – aspekt anatomiczny określa wszelkiego rodzaju nieprawidłowości w obrębie aparatu kostno-stawowego, więzadłowego czy mięśniowego, które uniemożliwiają przyjmowanie prawidłowej postawy ciała
• płaszczyzna środowiskowa – określa warunki socjoekonomiczne, ale także rodzaj wykonywanej pracy, która ma bezpośredni wpływ na przyjmowaną postawę ciała
• płaszczyzna emocjonalno-wolicjonalna – skupia się na wpływie stresu, obciążeń zawodowych czy używek na postawę ciała

3. Terapia punktów spustowych – technika ukierunkowana na normalizowanie napięć i występujących zaburzeń w obrębie mięśni szkieletowych, która wykorzystuje różne formy ucisku i ruchu w obrębie napiętych pasm mięśniowo-powięziowych. Technika opiera się na „wyłączaniu” punktów spustowych poprzez ich ucisk oraz rozciąganie. W ostatnich latach coraz częściej spotkać można w leczeniu punktów spustowych metodę suchego igłowania.

4. Suche igłowanie ( z ang. dry needling) – metoda opierająca się na wprowadzaniu cienkich, akupunkturowych igieł w zlokalizowane punkty spustowe lub zaburzone włókna mięśniowo-powięziowe. Nakłucie struktur wywołuje efekt mechaniczny, który następnie przetworzony zostaje w odpowiedni mechanizm neurofizjologiczny. W wyniku nakłuwania obserwuje się zmianę napięcia tkanki, zmianę funkcjonowania powięzi, a także zmianę długości sarkomerów mięśniowych, poprzez ich uruchomienie.

 

Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta

Bibliografia:

• Terapia manualna holistyczna, Andrzej Rakowski, wydawnictwo Centrum Terapii Manualnej, 2017
• Techniki nerwowo-mięśniowe, Leon Chaitow, redaktor wyd. pol. Rafał Gnat, wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012
• Anatomia człowieka, Podręcznik dla studentów medycyny, Janina Sokołowska-Pituchowa, wydawnictwo PZWL, Warszawa 2015