Dieta cukrzycowa

Terapia żywieniowa czy też leczenie żywieniowe ma istotna rolę zarówno w przypadku świeżo rozpoznanej jak i wieloletniej cukrzycy niezależnie od jej rodzaju jak i stadium zaawansowania. W łagodnych przypadkach może to być jedyny sposób leczenia, natomiast w bardziej zaawansowanych jest to jedynie leczenie uzupełniające podawanie leków doustnych lub insuliny.
To jak należy postępować uwarunkowane jest stopniem zaawansowania choroby, wartości glikemii, stanu klinicznego pacjenta jak również występujących powikłań.

Dieta osób chorych na cukrzycę

Oprócz podstawowych zaleceń żywieniowych, musi uwzględniać preferencje pacjenta, jego styl życia oraz aktualnie stosowane leczenie. Poprzez terapię żywieniową można uzyskać i utrzymać optymalny stan metaboliczny, zapobiec występowaniu i leczyć występujące już przewlekłe powikłania cukrzycy, poprawić stan zdrowia przez odpowiednią i indywidualnie ułożoną dietę uwzględniającą typ cukrzycy, grupę wiekową oraz stosowaną farmakoterapię. Jeżeli jednym z celów leczenia cukrzycy jest zmniejszenie masy ciała, powinno się zmniejszyć wartość energetyczną diety o 500-700kcal na dobę (1100-1300kcal u kobiet i 1500-1800kcal u mężczyzn na dobę). Zapewni to odpowiednią redukcję masy o ok. 1kg na tydzień. Należy natomiast zwiększyć aktywność fizyczną.

Stężenie glukozy we krwi

Na stężenie glukozy w surowicy krwi w diecie cukrzycowej mają wpływ rodzaj i ilość podawanych węglowodanów. Powinny one stanowić 45-50% wartości energetycznej diety. Należy stosować produkty, w których występują węglowodany złożone występujące w pełnych ziarnach zbóż i warzywach. Leczeniu cukrzycy nie sprzyjają diety ubogowęglowodanowe, czyli takie gdzie spożycie tego źródła energii jest mniejsze niż 130g na dobę. Węglowodany wraz z jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi powinny pokrywać 60-70% dziennego zapotrzebowania energetycznego, przy czym wartość tych drugich uzależniona jest od profilu metabolicznego pacjenta oraz czy należy redukować u pacjenta masę ciała.

Podczas bilansu dietetycznego najważniejsze jest jak najdokładniejsze oszacowanie ilości oraz jakości węglowodanów, ponieważ to one odpowiadają za stężenie glukozy w surowicy krwi. Pochodzenie i rodzaj jest mniej istotny niż całkowita zawartość w posiłkach oraz przekąskach. Układając dietę, aby poprawnie wyliczyć ilość zapotrzebowania na węglowodany, należy wziąć pod uwagę przedposiłkowe stężenie glukozy we krwi, częstość spożywania posiłków jak i przekąsek, stopień nietolerancji glukozy, przyjmowane leki doustne czy też dawkę insuliny. Należy także poprawnie oszacować czynniki wpływające na glikemię.

Indeks glikemiczny

O wpływie węglowodanów na poposiłkową glikemię decyduje indeks glikemiczny zwany także ładunkiem glikemicznym, którego wartość zależy zarówno od rodzaju zawartych węglowodanów jak i forma produktu, stopień jego przetworzenia, obróbka kulinarna oraz obecność innych składników pokarmowych. Pożywienie z niskim indeksem glikemicznym ma korzystny wpływ na poposiłkową glikemię oraz stężenie glukozy w surowicy oraz profil lipidowy.
W diecie cukrzycowej powinny znaleźć się produkty bogate w błonnik otrzymany z pełnego ziarna owoców i warzyw, które są również dobrym źródłem witamin i składników mineralnych. Udowodniono, ze produkty zawierające włókno pokarmowe wywierają korzystny wpływ a glikemię typu pierwszego oraz pozytywny wpływ na hiperinsulinemię, glikemie oraz stężenie lipidów w surowicy krwi w cukrzycy typu drugiego.

Dieta bez cukru

W diecie cukrzyka należy ograniczyć spożycie sacharozy na rzecz węglowodanów złożonych. Wywiera ona podobny wpływ na glikemię jak skrobia i dlatego w przypadku włączenia tych produktów do diety konieczna jest modyfikacja dawek insuliny i leków hiperinsulizujących. Fruktoza z kolei ma niekorzystny wpływ na gospodarkę lipidową, dlatego też należy ograniczyć jej dodawanie do posiłków jako substancji słodzącej i zastąpić ją produktami naturalnymi.

Dobre węglowodany – czyli sytość i energia bez tycia. Występują między innymi w : pełnoziarnistym chlebie, pełnoziarnistych płatkach i makaronach, ziemniakach, fasoli oraz warzywach i owocach, zawierają one dużo błonnika i niewiele glukozy (por, rzepa, sałata, zielona fasola ). Błonnik zawarty w tych produktach pomaga także spowolnić proces uwalniania cukru, zapewniając dłużej trwające poczucie energii. Te węglowodany powoli podnoszą poziom glukozy we krwi. Organizm ma czas z pożytkiem ją wykorzystać, np. do pracy mięśni. Glukoza zostaje więc całkowicie spalona i nie odkłada się w tkance tłuszczowej.
Produkty zbożowe z grubego przemiału są najcenniejsze, gdyż oprócz skrobi zawierają błonnik pokarmowy nierozpuszczalny, magnez, żelazo, witaminę B₁, niacynę, cynk.
Rafinowane, złe węglowodany. Występują między innymi w : białym pieczywie, białym makaronie, chrupkach, chipsach, ciasteczkach, słodyczach i powodują nagły przypływ energii, a następnie jej szybki spadek

Udział energii z białek w diecie cukrzyka powinien wynosić 15-20% wartości energetycznej, przy czym stosunek białka roślinnego w stosunku do zwierzęcego powinien wynosić co najmniej 1:1. U chorych na cukrzycę niedobór insuliny i insulinooporność w mniejszym stopniu odziałowują na gospodarkę białkową niż węglowodanową. Jednak poziom glikemii ma wpływ na przemianę metaboliczną białka. Stężenie białek nie zwieksza poziomu glukozy we krwi u osób z dobrze kontrolowaną cukrzycą. Białko nie spowalnia tempa wchłaniania węglowodanów po posiłku, jak i nie nasila poposiłkowej glikemii. Dieta bogatobiałkowa i ubogowęglowodanowa wywiera korzystny wpływ na zmniejszenie masy ciała oraz poprawia wyrównanie glikemii.

Zasady dotyczące spożycia tłuszczów w przypadku osób chorych na cukrzycę są takie same jak u ludzi zdrowych. Należy tutaj zwrócić szczególna uwagę na produkty bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, ze względu na kontrolę cholesterolu we krwi, którego nadmiar prowadzi do chorób układu krwionośnego oraz nadwagi. Chory w swojej diecie powinien zastąpić kwasy tłuszczowe, o których wyżej mowa jednonienasyconymi i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi. Pierwsze występują w migdałach, orzechach, oliwie z oliwek i awokado (jednonienasycone). Kwasy wielonienasycone należy podzielić na omega-3 i omega-6. Pierwsze z nich zawierają produkty takie jak olej rzepakowy, sojowy, lniany, łosoś czy dorsz. Źródłem drugich są z kolei oleje roślinne (słonecznikowy czy kukurydziany).

Osoby chore na cukrzycę, ze względu na charakter tej choroby, muszą przykuć szczególną uwagę do produktów, którymi się żywią. Ich dieta powinna być bogata w witaminy i składniki mineralne, a także bardzo skrupulatnie zbilansowana co do węglowodanów i białek.

Autor:
mgr inż. Agnieszka Podgórska, dietetyk