Zapalenie kaletki maziowej – przyczyny, objawy, leczenie

Kaletki maziowe są strukturami znajdującymi się pomiędzy sąsiadującymi narządami (np. pomiędzy strukturą kostną a mięśniem), które zabezpieczają tkanki przed nadmiernym tarciem. Obecność kaletek sprawia, iż ruch jest płynny i bezbolesny, co jest wynikiem zachowanych ślizgów tkanek miękkich.

Wewnętrzna warstwa kaletki produkująca maź stawową, której zadaniem jest odżywienie chrząstki stawowej, w sytuacjach nadmiernego drażnienia tworzy maź w zdecydowanie większych ilościach, prowadząc w konsekwencji do widocznego obrzęku.

 Stany zapalne kaletek maziowych mają najczęściej podłoże przeciążeniowe bądź urazowe, dużo rzadziej są konsekwencją infekcji. Czasami nawet długotrwały ucisk np. podczas siedzenia z podparciem na łokciach, może być przyczyną podrażnienia kaletki, co objawia się obrzękiem oraz dolegliwościami bólowymi.

Leczenie stanów zapalnych kaletek maziowych najczęściej ma formę zachowawczą w postaci farmakoterapii i fizykoterapii. Czasami jednak w nawracających przypadkach bądź niereagujących na leczenie zachowawcze, konieczna okazuje się interwencja chirurgiczna.

Kaletka maziowa – budowa i rola

Nazwa „kaletka” wywodzi się z języka tureckiego i oznacza zdrobniałą formę „kalety” rozumianej jako małej sakiewki. Przyglądając się kaletkom w ludzkim ciele, to te poduszeczkowate twory rzeczywiście przypominają drobne woreczki. Oczywiście kształt oraz wielkość kaletki maziowej warunkowane są ich umiejscowieniem w ciele.

Kaletka maziowa zbudowana jest z dwóch warstw:

• zewnętrzna warstwa łącznotkankowa
• wewnętrzna warstwa maziowa (warstwa maziowa kaletki jest silnie unerwiona i unaczyniona)
• jama kaletki wypełniona jest śluzowatą substancją – mazią stawową.

Podstawową rolą kaletek maziowych jest niwelowanie tarć pomiędzy poszczególnymi strukturami, dlatego też położone są najczęściej pomiędzy układem kostnym a tkankami miękkimi (mięśnie, ścięgna, więzadła, powięzi) w bezpośrednim sąsiedztwie stawów. Zmniejszając tarcie, kaletki zabezpieczają tkanki miękkie przed nadmiernymi obciążeniami, które występują podczas przesuwania się po elementach kostnych (zwłaszcza podczas obciążenia zewnętrznego na staw). Kaletki pracując w ten sposób zachowują się jak amortyzatory, które przyjmują na siebie obciążenia, umożliwiając płynny i bezbolesny ruch w stawie.

Topograficzny podział kaletek maziowych

• powierzchowne
• głębokie
• komunikujące się ze stawem
• nie komunikujące się ze stawem
• położone pomiędzy wypukłością kostną a powierzchnią mięśnia
• położone pomiędzy ścięgnem mięśnia a więzadłami stawu
• położone pomiędzy wypukłością kostną a więzadłami stawu

Kaletki maziowe w ludzkim ciele

W mianownictwie anatomicznym wymienia się około 50 kaletek maziowych. Najwięcej uwagi  w dzisiejszym artykule poświęcimy kaletkom istotnym pod kątem klinicznym.

Podział kaletek ze względu na lokalizację:

1. KALETKI SZYI

• kaletka mięśnia napinacza podniebienia miękkiego
• kaletka podskórna wyniosłości krtaniowej
• kaletka podgnykowa
• kaletka zagnykowa

2. KALETKI KOŃCZYNY GÓRNEJ

• kaletka podścięgnowa mięśnia czworobocznego -znajduje się pomiędzy częścią wstępującą mięśnia a przyśrodkową częścią grzebienia łopatki
• kaletka podzębata -położona pomiędzy mięśniem zębatym przednim a ścianą klatki piersiowej
• kaletka podścięgnowa mięśnia podłopatkowego - położona na górnym brzegu przyczepu mięśnia
• kaletka podkrucza - znajduje się pod nasadą wyrostka kruczego łopatki
• kaletka podbarkowa – jedna z największych kaletek ludzkiego ciała, która znajduje się pomiędzy więzadłem kruczo-barkowym, mięśniem naramiennym i torebką stawową a więzadłem kruczo-ramiennym. Kaletka podbarkowa odgrywa niezwykle istotną rolę w funkcjonowaniu stawu ramiennego, pełniąc rolę ochronną dla ścięgien stożka rotatorów. Przy ruchach odwodzenia stawu, kaletka przemieszcza się pomiędzy wyrostkiem barkowym łopatki a dołem nadgrzebieniowym, zabezpieczając tkanki miękkie przed nadmiernym tarciem.
• kaletka podścięgnowa mięśnia podgrzebieniowego – położona jest pomiędzy ścięgnem mięśnia a torebką stawową
• kaletka mięśnia obłego większego – znajduje się pomiędzy ścięgnem mięśnia a kością ramienną, często łączy się bezpośrednio z kaletką mięśnia najszerszego grzbietu
• kaletka mięśnia najszerszego grzbietu – znajduje się w pobliżu kości ramiennej
• kaletka podnaramienna – dość duża kaletka maziowa, zlokalizowana pomiędzy mięśniem naramiennym a guzkiem większym kości ramiennej.
• kaletka podskórna barkowa
• kaletka mięśnia kruczo-ramiennego – znajduje się pod wierzchołkiem wyrostka kruczego łopatki
• kaletka podskórna wyrostka łokciowego – kaletka, która nie występuje u dzieci do około 7 roku życia, u dorosłych najczęściej jest większa po stronie dominującej i lokalizuje się w sąsiedztwie wyrostka łokciowego. Bardzo często dochodzi do drażnienia kaletki poprzez ucisk – pozycja siedząca z podparciem na łokciach. Zapalenie tej kaletki to tzw. łokieć studenta
• kaletka podścięgnowa mięśnia trójgłowego ramienia
• kaletka dwugłowo-promieniowa
• kaletka łokciowa międzykostna

3. KALETKI KOŃCZYNY DOLNEJ

• kaletka krętarzowa podskórna – położona pomiędzy krętarzem większym kości udowej a skórą
• kaletka krętarzowa mięśnia pośladkowego wielkiego – duża kaletka położona pomiędzy mięśniem pośladkowym wielkim a tylno-boczną powierzchnią krętarza większego
• kaletka krętarzowa mięśnia pośladkowego średniego
• kaletka krętarzowa mięśnia pośladkowego małego
• kaletka mięśnia gruszkowatego
• kaletki pośladkowo-udowe nazywane również kaletkami międzymięśniowymi
• kaletka kulszowa mięśnia pośladkowego wielkiego – położona na guzie kulszowym i przykryta przez mięsień pośladkowy wielki
• kaletka biodrowo-łonowa – położona nieco powyżej stawu biodrowego
• kaletka biodrowa podścięgnowa
• kaletka górna mięśnia dwugłowego uda – położona nieco poniżej guza kulszowego
• kaletka mięśnia podkolanowego – położona na bocznej stronie stawu, przykryta więzadłem pobocznym strzałkowym
• kaletka przedrzepkowa skórna
• kaletka przedrzepkowa podpowięziowa
• kaletka przedrzepkowa podścięgnowa
• kaletka podskórna podrzepkowa – położona pomiędzy więzadłem rzepki a skórą
• kaletka podrzepkowa głęboka – położona pomiędzy przednią powierzchnią piszczeli a tylną powierzchnią więzadła rzepki
• kaletka podskórna guzowatości piszczeli – narażona na największe obciążenia podczas klęczenia na kolanach
• kaletka podścięgnowa mięśnia krawieckiego
• kaletka nadrzepkowa – zlokalizowana w obrębie górnego brzegu rzepki, przy wyprostowanym stawie kolanowym sięga kilka centymetrów powyżej rzepki
• kaletka gęsia –położona pomiędzy kością piszczelową a więzadłem pobocznym piszczelowym
• kaletka mięśnia półbłoniastego
• kaletki mięśnia brzuchatego łydki (przyśrodkowa i boczna)
• kaletka podskórna kostki bocznej i przyśrodkowej
• kaletka podskórna piętowa
• kaletka ścięgna Achillesa – położona pomiędzy tylną powierzchnią guza piętowego a ścięgnem piętowym
• kaletka mięśnia piszczelowego przedniego

Przyczyny zapalenia kaletek maziowych

Stany zapalne kaletek maziowych najczęściej są wynikiem powtarzających się przeciążeń aparatu ruchu bądź urazów. W przypadku urazów prowadzących do podrażnienia kaletek, mechanizm jest dwojaki:

• nagły i silny uraz, przekraczający wytrzymałość tkankową
• powtarzające się urazy o małym lub średnim nasileniu, które w konsekwencji czasu doprowadzają do rozleglejszego urazu

Powtarzające się niewielkie urazy mogą mieć charakter przeciążeń dynamicznych (powtarzana czynność, aktywność fizyczna) lub przeciążeń statycznych (długotrwałe przebywanie w określonej pozycji). Wśród pozycji silnie obciążających kaletki maziowe wymienia się:

• siedzenie na twardym podłożu
• siedzenie z oparciem na łokciach
• klęczenie
• spanie z ręką pod głową

Przeciążające dla kaletek zlokalizowanych w obrębie stóp i podudzi, okazać się mogą zbyt ciasne buty.

Zdarza się również, jednak zdecydowanie rzadziej, iż zapalenie kaletki maziowej jest wynikiem chorób współtowarzyszących, jak RZS, ZZSK, Łuszczycowe Zapalenie Stawów (ŁZS) czy dna moczanowa. Czasami do zapalenia kaletki dochodzi także w przebiegu toczącej się w organizmie infekcji (w przebiegu kiły lub gruźlicy)

Przyczyną nawracających zapaleń kaletek mogą okazać się również istniejące złogi wapniowe lub inne zmiany degeneracyjne w obrębie ścięgien, które zaburzać będą prawidłowe funkcjonowanie i w konsekwencji prowadzić do przewlekłego drażnienia kaletek.

Oczywiście zdarza się również tak, iż wskazanie konkretnej przyczyny zapalenia kaletki jest niemożliwe, wówczas mówimy o zapaleniach samoistnych (idiopatycznych).

Reklama

Diagnostyka

Diagnostyka opiera się przede wszystkim na szczegółowym wywiadzie oraz badaniu fizykalnym. Najczęściej informacje uzyskane od pacjenta oraz ocena jego stanu pozwalają na postawienie trafnej diagnozy. W przypadkach podejrzenia innej przyczyny, lekarz może zlecić badania obrazowe, takie jak RTG (zdjęcie RTG nie uwidoczni zmian w obrębie kaletki maziowej, ale pozwala wykluczyć ewentualne zmiany w tkance kostnej) lub USG (umożliwia dokładne przeanalizowanie tkanek miękkich, w tym także kaletki maziowej – ocena lokalizacji, wielkości oraz zawartości kaletki). Jeśli istnieje podejrzenie, iż stan zapalny kaletki maziowej jest konsekwencją przebiegającej infekcji, wówczas zlecane są badania krwi.

Objawy zapalenia kaletki maziowej

Wśród najczęstszych objawów zapalenia kaletki maziowej wymienia się:

• obrzęk (podrażnienie kaletki maziowej prowadzi do wzmożonej produkcji płynu, co powoduje poszerzenie samej kaletki oraz obrzęku ponad nią)
• zaczerwienie
• nadmierna wrażliwość stawu oraz sąsiadujących tkanek miękkich
• dolegliwości bólowe, narastające podczas ruchu
• ograniczona ruchomość, sztywność stawu

Warto mieć na uwadze to, iż w przypadku przewlekłego drażnienia kaletki objawy nie muszą być tak charakterystyczne. Zdarza się, że obrzęk nie jest tak wyraźny, wyczuwalne są natomiast zgrubienia w tkance podskórnej. Również dolegliwości bólowe nie muszą być tak bardzo nasilone, a raczej mieć charakter zmienny (np. nagły bardzo silny ból, który po zmianie pozycji ustępuje).

Postępowanie lecznicze  w stanach zapalnych kaletki maziowej

Leczenie w zdecydowanej większości opiera się na metodach zachowawczych, które okazują się skuteczne. W sytuacjach nie reagujących na postępowanie nieinwazyjne lub w stanach nawracających, konieczna może okazać się interwencja chirurgiczna.

Leczenie zachowawcze obejmuje następujące składowe:

• odciążenie stawu poprzez aparat odciążający (orteza), redukcję obciążeń oraz odpoczynek. Odciążenie danej okolicy ciała stanowi pierwszą fazę leczenia, która powinna być kontynuowana w późniejszym czasie pod postacią zmiany obciążeń bądź techniki wykonywania ćwiczeń (aktywność fizyczna), zmiany pozycji ciała podczas wielogodzinnej pracy (dostosowanie krzesła czy wysokości blatu), wprowadzenia regularnej i umiarkowanej aktywności, poprzedzonej rozgrzewką oraz unikania gwałtownego i zbyt dużego obciążania narządu ruchu.

• leczenie farmakologiczne o działaniu przeciwbólowym oraz przeciwzapalnym – zastosowanie mają leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz z grupy glikokortykosterydów. Niesteroidowe leki przeciwzapalne przyjmowane najczęściej pod postacią tabletek są pierwszym wyborem i w większości przypadków, okazują się wystarczające. W sytuacjach utrzymujących się dolegliwości podaje się sterydy poprzez wstrzyknięcie bezpośrednio do miejsca chorobowego. W związku z negatywnymi konsekwencjami stosowania sterydów ich przyjmowanie jest ściśle określone przez lekarza (iniekcja maksymalnie 1 x na 3 miesiące).

• zabiegi z zakresu fizykoterapii o działaniu przeciwzapalnym oraz przeciwbólowym – zastosowanie mają zabiegi krioterapii, laseroterapii, magnetoterapii oraz elektroterapii (np. jonoforeza z lekiem o działaniu przeciwzapalnym)

Celem prowadzonego leczenia zachowawczego jest zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz  nadmiaru płynu wewnątrz kaletki. Jeśli podejmowane kroki nie przynoszą zamierzonych efektów, wówczas lekarz może podjąć decyzję o wykonaniu punkcji w celu ewakuacji płynu. Punkcja poza działaniem leczniczym, stanowi także źródło informacji na temat podłoża zapalenia kaletki (na podstawie oceny płynu maziowego).

Zalecane leczenie w zależności od etiologii zapalenia:

zapalenie aseptyczne (przejrzysty płyn) – punkcja + fizykoterapia

zapalenie infekcyjne (ropny płyn) – punkcja + antybiotykoterapia

zapalenie urazowe (krwisty płyn)  - farmakoterapia + fizykoterapia (obrzęk najczęściej ustępuje na przestrzeni kilku tygodni)

W przypadkach kiedy leczenie zachowawcze okazuje się nieskuteczne, zastosowanie mają metody chirurgiczne:

• drenaż kaletki maziowej – wykonywane jest nacięcie skóry oraz kaletki maziowej, a następnie zakładany jest dren do odprowadzania nadmiaru płynu

• usunięcie przerośniętej kaletki maziowej