Niedowład rozumiany jako wyraźny spadek siły mięśniowej jest wynikiem uszkodzenia układu nerwowego bądź zaburzenia w obrębie konkretnego mięśnia. W zależności od lokalizacji i rozległości uszkodzenia, powstające niedowłady będą miały inny zasięg oraz inne cechy charakterystyczne. Typowy podział dzieli niedowłady na wiotkie i spastyczne, a także na niedowłady połowicze, czterokończynowe i dwukończynowe. Zdarzają się jednak także niedowłady obejmujące pojedyncze mięśnie lub ograniczające się do zakresu unerwienia jednego nerwu (mononeuropatia).
Leczeniem z wyboru niedowładów jest zindywidualizowana terapia, ukierunkowana na odzyskanie prawidłowej siły mięśniowej oraz zniesienie patologicznych odruchów. W przypadkach niereagujących na leczenie zachowawcze, konieczna okazuje się interwencja neurochirurgiczna lub ortopedyczna.
Reklama
Czym jest niedowład mięśniowy?
Niedowład (z łaciny paresis) oznacza zmniejszenie siły mięśniowej, przebiegające z jednoczesnym ograniczeniem zakresu ruchu, którego podłoża należy szukać w zburzeniach ośrodkowego bądź obwodowego układu nerwowego lub w zmianach w obrębie samego mięśnia.
Niedowłady mięśniowe podzielić można na:
- niedowłady spastyczne są wynikiem zespołu górnego neuronu ruchowego
- niedowłady wiotkie są wynikiem zespołu dolnego neuronu ruchowego bądź uszkodzeń w obrębie obwodowego układu nerwowego
Mechanizm powstawania niedowładów mięśniowych
Niedowłady mięśniowe są wynikiem zaburzeń w obrębie drogi ruchowej, przewodzącej impulsy z kory mózgowej do mięśni. Do uszkodzeń może dojść na różnych jej poziomach:
- mózg
- rdzeń kręgowy
- nerwy obwodowe
- płytka nerwowo-mięśniowa (płytka motoryczna)
- mięsień
Uszkodzenia na poziomie mózgu i rdzenia kręgowego prowadzą do niedowładu ośrodkowego (tożsame nazwy uszkodzenia ośrodkowego to niedowład spastyczny, uszkodzenie układu piramidowego, uszkodzenie górnego neuronu ruchowego), który charakteryzuje się wzmożonym napięciem mięśniowym typu scyzorykowego, wygórowanymi odruchami ścięgnistymi oraz występowaniem odruchów patologicznych.
Natomiast uszkodzenia w obrębie nerwów obwodowych i mięśni prowadzą do niedowładów obwodowych, które objawiają się obniżeniem napięcia mięśniowego. Charakterystyczne dla uszkodzeń obwodowych są także duże i szybkie zaniki mięśniowe ( z odnerwienia).
Na podstawie charakteru niedowładu, jego zakresu, szybkości narastania objawów, a także występowaniu innych objawów niż ruchowe, można bardzo dokładnie ocenić lokalizację procesu chorobowego:
- niedowłady narastające nagle, w ciągu kilku minut lub godzin są charakterystyczne dla naczyniowych uszkodzeń mózgu (udary)
- niedowłady narastające w sposób powolny świadczą raczej o występowaniu guzów w obrębie mózgu
- osłabienie mięśniowe, ustępujące samoistnie po odpoczynku i obejmujące najczęściej liczne grupy mięśniowe związane jest z zaburzeniami w obrębie płytek nerwowo-mięśniowych
- niedowład obejmujący zakres unerwienia jednego nerwu (mononeuropatia) jest wynikiem urazu lub procesu chorobowego obejmującego dany nerw
- niedowład obejmujący zakres unerwienia jednego nerwu, ale występujący symetrycznie w obu kończynach (polineuropatia) jest wynikiem uogólnionych procesów chorobowych, takich jak cukrzyca czy mocznica
- niedowład połowiczy świadczy o uszkodzeniu w obrębie półkuli mózgu
- niedowład czterech kończyn (tetrapareza) świadczy o uszkodzeniu pnia mózgu
- niedowład kończyn dolnych (parapareza) świadczy o uszkodzeniu rdzenia kręgowego
Reklama
Niedowłady mięśniowe – przyczyny
Reklama
Utrata siły mięśniowej, uogólniona bądź określonej grupy mięśniowej, najczęściej jest wynikiem toczącej się choroby. Niedowłady uogólnione występują w sytuacjach nieprawidłowości w obrębie struktur układu nerwowego:
- choroby nerwów obwodowych
- zespół Guillaina-Barrego
- miastenia
- zapalenie wielomięśniowe
- stwardnienie rozsiane
Zdarza się również, iż niedowłady uogólnione spowodowane są niedoborami witamin, alkoholizmem, zatruciami lekami lub substancjami toksycznymi.
Niedowłady mięśniowe mogą także przybierać postać niedowładów połowiczych, które są typowe dla uszkodzeń w obrębie mózgu:
- udar niedokrwienny
- udar krwotoczny
- urazy czaszki
- uszkodzenia poprzeczne rdzenia kręgowego
- choroba Parkinsona
W przypadku niedowładów określonych grup mięśniowych, przyczyny często mają charakter urazowy bądź przeciążeniowy:
- uszkodzenie splotu barkowego
- zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
- porażenia nerwów obwodowych
- zespół Sudecka
Niedowład ośrodkowy a niedowład obwodowy – objawy
Ośrodkowy układ nerwowy w organizmie człowieka spełnia wiele funkcji, w tym odpowiada za wykonywanie ruchów dowolnych oraz postawę ciała - układ piramidowy. Układ ten składa się z dwóch neuronów:
- ośrodkowego (komórka piramidowa Betza znajdująca się w 4 i 6 polu kory ruchowej)
- obwodowego (komórka leżąca w rogu przednim rdzenia kręgowego lub w jądrze ruchowym nerwów czaszkowych)
Układ piramidowy unerwia ruchowo wszystkie mięśnie poprzecznie prążkowane w ludzkim organizmie, z czego droga korowo-jądrowa unerwia mięśnie twarzoczaszki, szyi oraz część mięśnia czworobocznego, natomiast droga korowo-rdzeniowa unerwia pozostałe mięśnie poprzecznie prążkowane.
W zależności od lokalizacji uszkodzeń wyróżnia się zespoły objawów uszkodzenia górnego (ośrodkowego) neuronu oraz dolnego (obwodowego) neuronu.
- Uszkodzenie górnego neuronu ruchowego – niedowład ośrodkowy
- Uszkodzenie dolnego neuronu ruchowego – niedowład obwodowy
Objawy uszkodzenia górnego neuronu ruchowego znacząco różnią się od objawów charakterystycznych dla zespołu dolnego neuronu. W przypadku uszkodzeń górnego neuronu, mówimy o zespole piramidowym lub zespole ośrodkowym, który charakteryzuje się:
- osłabieniem, niedowładem lub całkowitym porażeniem mięśni – lokalizacja zależna jest od miejsca uszkodzenia
- wzmożonym napięciem mięśniowym typu spastycznego
- osłabieniem odruchów powierzchniowych
- wzmożeniem odruchów głębokich
- występowaniem odruchów patologicznych:
- odruch Babińskiego – objawia się wyprostowaniem i zgięciem w kierunku grzbietowym palucha stopy z jednoczesnym zgięciem podeszwowym pozostałych palców, w wyniku drażnienia części bocznej stopy (strona podeszwowa)
- odruch Rossolimo – objawia się podeszwowym zgięciem palców stopy w odpowiedzi na szybkie ich uderzenie
- występowaniem klonusów (ataki mimowolnych skurczów mięśniowych po nagłym rozciągnięciu – np. rzepkotrząs, stopotrząs)
- występowaniem patologicznych współruchów (synkinezy) – ruchy, które w sposób mimowolny dołączają się do ruchów dowolnych (np. silne zaciśnięcie dłoni w pięść może wywołać zgięcie kończyny górnej we wszystkich stawach)
- występowaniem zaburzenia połykania (dysfagia)
- zaburzeniami mowy – mowa niewyraźna, spowolniona
- brakiem występowania zaników mięśniowych
Reklama
Zespół dolnego neuronu ruchowego jest wynikiem uszkodzeń włókien nerwowych biorących początek w rogach przednich rdzenia kręgowego. Wyróżniamy 4 typy uszkodzeń dolnego neuronu ruchowego, ze względu na lokalizację:
- uszkodzenie komórek rogów przednich rdzenia kręgowego
- radikulopatie (uszkodzenie korzeni rdzeniowych)
- pleksopatie (uszkodzenie splotów nerwowych)
- neuropatie obwodowe
Zespół dolnego neuronu ruchowego charakteryzuje się:
- osłabieniem, niedowładem lub porażeniem mięśni
- wiotkością mięśni
- zanikami mięśniowymi
- osłabieniem lub całkowitym zniesieniem odruchów głębokich i ścięgnistych
- występowaniem fascykulacji (drżenia pęczkowe objawiające się bardzo szybkimi skurczami włókien mięśniowych – pacjenci odczuwają fascykulacje jako „robaki pod skórą”)
- występowaniem dysfagii (zaburzenia połykania) i dyzartrii (zaburzenia mowy)
Postępowanie lecznicze w przypadku niedowładów mięśniowych
Obecnie medycyna nie zna jeszcze przyczynowych metod leczenia zespołów neuronu ośrodkowego i obwodowego. Prowadzone postępowanie ma charakter objawowy i obejmuje:
- leczenie farmakologiczne
Farmakoterapia w zależności od stanu pacjenta oraz toczących się chorób ukierunkowana jest na działanie obniżające patologiczne napięcie mięśniowe, działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, zastosowanie mają także leki spowalniające lub hamujące proces chorobowy.
Reklama
- leczenie chirurgiczne (ortopedyczne, neurochirurgiczne)
Interwencje chirurgiczne konieczne są przede wszystkim w przypadku stanów utrwalonych, niereagujących na leczenie zachowawcze. Zabiegi ortopedyczne często mają charakter korygujący aparat ruchu (przecinanie ścięgien mięśniowych). Natomiast zabiegi neurochirurgiczne polegają przede wszystkim na przecinaniu korzeni nerwowych, w celu zaprzestania patologicznej impulsacji.
- rehabilitację
Dobór odpowiedniego leczenia zależny jest od przyczyny wywołującej uszkodzenie układu nerwowego.
Rehabilitacja w niedowładach, zarówno spastycznych jak i wiotkich, opiera się na metodach neurofizjologicznych. Zastosowanie mają takie metody jak PNF, metoda Vojty czy Bobath. Metody te ukierunkowane są na reedukację nerwowo-mięśniową, likwidację patologicznych odruchów i napięć, a także na odtworzenie prawidłowych wzorców ruchowych. Strategia postępowania usprawniającego oparta jest na indywidualnej ocenie pacjenta, jego wzorców posturalnych i motorycznych, a także potencjale rehabilitacyjnym.
Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Fizjoterapia w neurologii i neurochirurgii, Andrzej Kwolek, Warszawa 2012
- Neurologia kliniczna w zarysie, Władysław Jakimowicz, Warszawa 1981
- Rehabilitacja neurologiczna, Przypadki kliniczne, Tarek, Gaber, Warszawa 2010
